KUA MATE. Karauria Pupu. Tareha— Kauri Wikitoria Tareha.

Tahuahi o Ngatimoe Manihera Kehu Wairarapa

KUA matau nga tangata maori o Niu Tirani ki te ahua o te ru whenna i tenei moutere. Engari kaore ratou e mohio ana ki nga mahi o te ru i etahi o nga whenua o te ao. Ko ta matou i

kite ai i tenei whenua kaore he tangata e mate ana i te ru. Nga mea e mate ana he tanukutanga no nga whare, no nga timere hoki. Kaore matou e rongo o ana e horomia nuitia ana nga tangata me nga kainga o konei ki roto ki te O O whenua tuwhera i te ru. Tenei kei nga kainga pakeha he mano tini te ta- ngata e ngaro tonu atu ana ki roto ki o te puku o te whenua—me nga taone nui hoki e horomia ana • ki roto ki te waha o te whenua e hamama ana i te hanga nei i te ru. Na, konei ka mea O matou kia korerotia etahi o nga ma- tenga o te pakeha i ora kainga i taua taniwha i te ru whenua.

Te take o taua mea, o te ru, kaore ano kia ata marama i nga tuhunga

pakeha; he maha nga take kei roto i te puku o te whenua i tupu ai tenei hanga te ru—ekore e taea i tenei nui- pepa te korero. Engari ko te tino tu- mautanga o te take, ki te whakaaro o nga tohunga pakeha, he ahi kai roto i te whenua e ka ana. Tatou e noho nei he noho noa i runga i te ahi e ka ake ana i raro i te papa o te whenua. He rahirahi noa iho te kiri o to whenua e arai ana i a tatou i te ahi e ka ake ana i raro. Mehemea i kore nga maunga puia hei putanga mo te aoahi, penei ka mato rawa tatou. E rite ana hoki aua maunga puia ki te timere pu- tanga aoahi o te whare; ki te kore he timere ka ki to wharo i te aoahi, ka mate to tangata. Koia, hoki tenei te maunga puia he timere tena no te whe- nua, hei putanga mo le ahi raua ko to aoahi kia ora ai te whenua—he tohu marire no te Atua nui o te Rangi kia ora ena tangata i hangaia e ia. He

korero tenei na matou mo nga ru: hei tetahi nuipepa pea ka korerotia nga mahi o te puia i nga whenua o te ao. Na, i te tau kotahi mano e ono rau ! e iwa te kau ma rua (1692). ka tanuku S rawa tetahi taone nui (me nga tangata

Tiameka (Ja- maica), ko Poti Koera te ingoa (Port Royal). Me te whenua katoa o waho o taua taone, kotahi mano eka te rahi. i tanuku katoa, ngaro tonu atu—na te ru. I te tau kotahi mano e whitu rau e rima te kau (1750) ka ngaro a Kani- hepiana (City of Conception), he taone nui kei te tu whenua o Tiri (Chili) kei Amerika. Ngaro rawa taua taone, O hurihia rawatia e te moana nui—na te ru. Nga tangata o taua whenua ina- ianei kotahi miriona, e wha rau e wha tekau mano tangata (1,440,000). I ; te tau kotahi mano e whitu rau o rima te kau ma rima (1705) ka ngaro rawa ; tetahi taha o te tino taone nui nei o i Kihipona (Lisbon) i Potukara (Portu- gal), he tino whenua. Mahara ana | nga pakeha tena te wahi ora mo ratou

i nga whare e hinga, ana Ko te Niu

Mora te ingoa (New Mole); ka rere