"KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 6. ] NEPIA, TAITEI, HURAE 4, 1867. [VOL. IV.

ORAITITANGA NO TETAHI HOIA

O INGARANI.

KUA rongo koutou ki nga korero o te

riri o Ingarani raua ko Amerika (Meri-

kana) i mua ra—i taia ra hoki ki te

Waka Maori o te tuatahi o nga ra o

Oketopa i te tau 1864. No Ingarani

taua whenua i mua ai; ko ona tangata

he mea heke atu i Ingarani, i etahi

whenua atu hoki, otira no Ingarani te

nuinga, me te reo ano hoki no Ingarani

ano—ko Ingarani te matua, ko ia ko

Amerika te tamaiti, he penei me tenei

motu nei ano. Ka noho ka nui haere

nga tangata o taua whenua nei, ka rite

tonu ki Ingarani te nui, katahi ka tahu-

ri ki te matua (ki Ingarani) whawhai ai

i te tau 1775; he mea kia motuhia he

rangatiratanga mo ratou ano, kia wehea

ratou i te matua. Rere ana to matou

hoa riri o mua (a Wiwi) ki runga ki a

ratou hei hoa riri mai ki Ingarani. Ko

te Paniara hoki tetahi iwi i rere ki ru-

nga i a ratou. Katahi ka mahia nga

mahi o te riri. Ka whitu nga tau e riri

ana ka tae ki te tau 1782, hei reira ka-

tahi ano ka tukua ta ratou i hiahia ai, a,

tu ana ratou hei iwi ke i a matou, me

tona Kawanatanga ake ano. Kaore a

Ingarani i taea mai e ratou i roto i taua

riringa; engari no o matou tupuna nga

taua i haere atu ki uta ki to ratou kai-

nga—tetahi i waho i te moana riri ai.

Heoi tena—ka motuhia atu i a matou

tena iwi, engari ko te reo, ko te ahua,

ko te karakia, ko te aha, i kotahi tonu.

Ko tetahi taha ano o taua whenua i mau

ki a matou; a, e mau tonu mai nei ano,

ko te Kuini ano te rangatira—ko Kena-

ta (Canada) te ingoa. Ko te wahi nui

hoki ia, he nui whakaharahara; he

paku rawa atu tenei motu nei. Ko

nga pakeha o taua wahi kaore i pai kia

wehea atu ratou i a Ingarani. Ko nga

mangumangu o taua whenua, ara nga

tangata i rokohanga atu e te pakeha e

noho ana i reira, he penu hoki me nga

maori o tenei motu—ko aua mangu-

mangu i uru etahi ki roto ki nga pakeha

o Amerika riri mai ai ki a matou, ko

etahi hapu i uru mai ki roto ki a matou.

He nui nga iwi o aua mangumangu—

he tini noa iho te tangata. He iwi

kaha ia ki te riri, he iwi mohio rawa ki

te whakataki haere i te waewae tangata

ki ro ngahere—nui atu te matau i to te

kuri e hongi haere ana i runga i te hua-

rahi o te poaka. Na, no roto i te takiwa

o taua riri i te tau 1779 ka noho tetahi

rangapu o te hoia o Ingarani i te taha o

tetahi awa nui. He wahi ururua te

wahi i noho ai, he wahi pari, he wahi

ngaro i ro ngahere—ekore hoki e taea te

tiki taua wahi e to taua. Te mea i noho

ai i reira he whakapa i te ara koi puta

nga hoia o Amerika ma reira ki nga

kainga i tahaki atu. He whenua nga-

herehere taua whenua, ko te riri a te

hoia i reira he riri tonu ki ro ngahere—

te mahi a nga Merikana ratou ko te

mangumangu he whakatakoto pehipehi

ki ro ngahere—ko te pu e rongona ana,

ko te hoa riri kaore e kitea ana. Nga

rakau o te mangumangu he pu nei ano,

he patiti, he kopere. Ka wehea atu te

tangata i tona nuinga i ro ngahere ekore

hoki e ora—ka mate i te pere a te

mangumangu, i te patiti ranei. He mea

ano ka huaki mai ratou i te po ki te ma-

tua hoia e noho ana, tahuri rawa atu -

nga hoia ki te whai ka ngaro te mangu-

mangu i roto i nga toka, i nga pari,

i nga repo, i nga aha noa atu—te

kitea hoki. Ko nga tangata i waiho ai

hei mataara i te po, he tiaki mo te

kainga, ngarongaro noaiho—te mohiotia

te ngaronga, te kitea he okeoketanga i

te wahi i ngaro ai. Engari ka rua ki-

tenga i te toto i runga i te rau rakau e

mau ana, kati ano me te pata ua nei te

rahi. Ko etahi o nga hoa i ki na te

mangumangu i kahaki, ko etahi ki te

ki he mea oma marire ki roto ki te hoa

riri—kei hea hoki kia paku tona pu hei

whakaoho i nga hoa e noho tata ana i

muri ? No tetahi rangi i te ata ka

haere atu nga hoia ki te arahi i nga tu-

tai hei riwhi i nga mataara i waiho ai i

te weheruatanga kia hoki mai ai ki te

kainga. Te taenga atu ki te wahi i

waiho ai te mea i waho rawa atu kua

kore te tangata na—kua riro. Tiro-

tiro noa, karanga noa, te kitea hoki—•

kaore hoki he mamautanga i kitea, kaore

he aha. Katahi ka waiho iho tetahi

tangata ka hoki mai ki te kainga. Ka

karanga mai te tangata ra ki a ratou; —

" Ki te ngaro au koi mea koutou kua

oma au, ekore rawa hoki au e oma. "

Heoi, ka wha nga haora e noho ananga

hoia nei ka hoki ano ki te wahi i waiho

iho ai te tangata ra, te taenga atu kua

kore—kua riro ano ! Kimi noa ratou

kaore hoki i kitea. Katahi ka waiho

tetahi tangata i taua wahi ka hoki ano