[NAMA18.] WAIRARAPA. NOEMA TUREI 8th 1898. [ Wharangi No. 1] Poneke. Oketopa 28th 1898. Kia Purakau Maika. Tena koe, me o Tamariki, e hoe uekaha mai na i te Waka, kia u ki te "Puke Ki Hi- kurangi," hoea kia kaha, kia puta ki tua o nga Tai-papaki-rua. Utaina atu enei kupu ki te Ihu o te Waka, hei horahora atu mana ki nga Marae e tae ai ia o nga Motu nei. Tenei te noho nei i Poneke, i te Marae o nga tini Rangatira, o nunui ma, o roroa ma, o nga tangata matau, o nga kupu whaimana, kua rupeke atu ratou ki tera Ao, nga whaka- marumaru o te tangata iti, katahi nei ka kiia mo enei tu tangata i a matau nei tenei Ma- rae, e taea hoki te aha. Te Iwi e—tena koutou, ahakoa i whea i whea, kia ora tahi tatou, ahakoa kore e kitea tetahi painga mo tatou i naianei e taea hoki te aha, ko te mihi-kia puta, ko te taonga ano tenei kua waiho iho mo tatou, ko te mihi ki a tatou, a, me tona tini o te tangata e heke atu ra ki te po, i nga waahi katoa o enei Motu, tena koutou. Heoi ra kia huri mai nga taringa me nga kanohi, me te ngakau, tirohia iho, kei a koe na hoki nga mea katoa hei titiro i te pai i te kino, hei hongi i te Kakara raua ko te Hau- nga, i te Reka raua ko te Kawa, mau e tango tau i pai ai, ara, manaakitia tautokona tou taonga nui, ara, nga Nupepa Maori, hei hoa tata mou i nga wa katoa, hei kawe atu i nga rongo korero ki & koe, hei waha atu hoki i o ou whakaaro ki o ou hoa i tawhiti, ano, e noho tahi ana koutou, ko era tini tangata i nga waahi katoa, o nga Motu nei. Ki te kore hoki e manaakitia tenei taonga nui, ka rite tona ngaromanga atu ki te ra e heke atu ana, ka whawha haere ano tatou i roto i te pouritanga, a ko te tangata e mau haere ana i te rama, koia anake e marama ki tona ara e haere ai. Ko te rua ou taonga ko nga Kura, kia ka- ha te awhina i nga Kura, me nga Tamariki, whakatipuria ake nga Tamariki mo roto i te Kura, e puta ake ai ratou i roto i nga tini mate e peehi nei ia tatou. E ki ana tetahi tangata ki tana whakaaro ki te nui nga tangata matau o te Iwi Maori ki nga matauranga, Pakeha, katahi, ka tino mate rawa te Iwi Maori, i aua tangata matau, na e hoa he tika ano pea to kupu mo etahi wehenga o nga tikanga Pakeha, otira kaore, i tika mo nga tikanga e akona ana i roto i nga Kura, ano, tou rite, ko koe na ano, te papa o te kuare, te hoa whawhai o te tika, te wha- kaaro koe, mate matauranga ano e whawhai atu te matauranga e hinga ai, e ki ana te whakatauki Maori, he tao huata, e taea te karo, be tao ki e kore e taea te karo, me penei ke he kupu mau, ki te riro te matauranga i te Iwi Maori, ka ora ia i roto i nga tini mahi a te Iwi Pakeha, tera atu etahi taonga hei manaaki ma te Iwi Maori, otira me mutu nga kupu mo ena ahua., • Ka huri ake tenei waahi o te korero ki te take nui kei o tatou aroaro i naianei, ara, ki te Pire a te Pirimia, kia marama mai e nga iwi o nga motu nei. ahakoa kua rongo ano nae korero i naianei, ara, no te Tau 1897 i hui ai nga rangatira maori o te motu nei ki te Hui o te Kotahitanga i tu ki Papawai, i te wa o te Taimana Tiupiri O Kuini Wikitoria I tukua atu te ope Hoia, Pakeha, Maori hoki, hei tangata mo tenei Koroni, ki te whakanui i taua ra nui o te ao. I tukua atu te Inoi a nga rangatira o taua Hui i Papawai, kia te Kuini, He tono kia Rahuitia nga toenga Whenua Maori, a i roto ano i taua Inoi tenei kupu, "me puare ano aua Whenua ki te tikanga Riihi" rio te taenga atu kia te Kuini, e ai ki te rongo korero, i tangi a te Kuini ki te Inoi a tona Iwi Maori, a whakahaua ana e ia kia tukua mai e tana Hekeretari mo ona Koroni, kia whakaarohia e ana Minita o te Kawanatanga o Nui Tireni, te Inoi a tona Iwi Maori. I muri mai, ka tu ano te Hui o te Kotahi- tanga ki Papawai i taua Tau ano 1897, ka haere atu nga Rangatira o taua Hui ki te tono ki te Pirimia, kia mahia mai he Ture, kia-rite ai te Inoi a te Iwi Maori, me te kupu mai a te Kuini, otira i te poto o te wa, kaore i oti he Pire i tera Tau, otira i korerotia atu e te Pirimia ki aua. Rangatira Maori, ana whakaaro mo te Pire e mahia e ia, mo taua tikanga, tena aua korero kei nga puru puka o nga korero o nga Hui Maori i Poneke, o te Tau 1897, ara, me whakatu he Poari Whe- nua Maori. Na i tenei Tau 1898, ka mahia e te Pirimia tana Pire, ara, nga upoko o te Pire, e whakaarohia ana e ia, hei whakatakoto ki te Paremata o te Koroni, mauria ana e te Pirimia tana Pire ki nga, Hui nunui i tu ki te Waipatu, ki Waikato, me Whanganui, me te tuku atu i nga kape o taua Pire ki nga Iwi katoa i tae ki aua Hui, me tana kupu atu ki nga Iwi i roto i aua Hui kia whiriwhiria e te Iwi Maori tana Pire, a ko te Hui nui o te Kotahitanga ka tu ki Papawai, hei tino Hui nui tena, mo nga tangata whakaaro nui o te Iwi Maori e rite ana te nui o tena ra, ki te ra i mahia ai te "Tiriti O Waitangi." -No te marama o Mei ka timata te Hui o nga Iwi ki Papawai, no te 25 onga ra, ka tae te Kawana o Nui Tireni, me te Atimara Tu- muaki o nga Manuao o te Kuini, i tenei taha o te Ao, me ana Apiha, me te Pirimia ratou ko ona hoa Minita me nga Mema Paremata, me nga Rangatira Tane Wahine o te Iwi Pakeha, e ono tekau taua ope o te Kawana, ka Hui ki nga mea o nga Taone, e rima o Wairarapa me ona tini Rangatira, tona tini o tena Iwi o te Pakeha, ngaro ana te Whenua ka taea e te whakaaro te ki noa ake, neke atu pea i te 10 mano taua Hui i taua ra. I kite mai ano te rangi i taua ra i na hoki, te putanga mai o tetahi hau nui, me te Ua, papa ana te Whatitiri, wheriko nga Uira o te Ao, tomokia tonutia mai e taua ope o te Kawana, me te Iwi Pakeha, no te taenga-mai ki te Marae o te Hui, mutu wha- karere te hau me te UK, ngaro whakarere atu nga kapua whakapouri o te rangi, tu ana a Kahukura i waenganui o te rangi me te whenua, whiti mai ana te maramatanga o Tama-nui-te-ra, takoto ana te aio, a hoki pai atu taua ope nui. Na te Kawana me tona ope Pakeha i wha- kapuare taua Hui. Ano tona rite, nui ake i te whakapuareta- nga o te Paremata o te Koroni, a puta ana nga kupu whakanui mo te Kuini, me ona Iwi e rua i tenei Koroni, i taua ra, ahakoa taua ope Rangatira tona nui, i tino manaaki- tia e Tamahau Mahupuku, me ona hoa Ra- ngatira me nga Iwi ake o te Marae, takoto ana he Tina nui ma te Manuhiri, tona tini o nga tino kai papai a te Pakeha, kaore he kai i ngaro atu, noho tahi ana nga Rangatira Pakeha me nga Rangatira Maori ki te kai, he mea whakauruuru haere te noho, kapi noa nga Teepu kai, ahakoa he ope nui otira i kai katoa, he maha nga whakaekenga ki te kai a toe ake ano nga kai, ko te Wiremu Minita, koia te kai-whakahaere i nga tikanga katoa o te Tina, a mutu pai ana nga mahi katoa, koia ano hoki te Minita Karakia o te Hui, me nga Minita Maori, e hoa ma ki te whaka- aro ake, kaore ano he ra, hei rite ki tenei ra te nui, i mua, a e kore ano pea e kitea a mu- ri ake nei, ka tika ano kia kiia e rite ana ki te ra o te "Tiriti Ki Waitangi," neke atu ranei, i reira a, Kawana Hopihona, me nga Apiha Manuoa, me nga Rangtira Maori, tuku pu i te moko, me te Wiremu Minita ma, me etahi atu, a i tenei ra he papatea anake nga Maori, he purepure, he ma, he pango, he Hawhekaihe, a i konei ano nga Uri o te Wi- remu ma, ngaro ana nga kanohi moko, o nga taane, engari nga Wahine i mau ano ki nga tohu moko o te Maori, a ki te whakaaro ake, me te mea nei kua kitea maa tatou e te Iwi Pakeha, he tangata, he pera ano me ratou, ina hoki kua ata tirohia mai e tona Ariki, e te Kuini tona Iwi Maori, he tangata ano pera me ratou, i raro i tona Karauna; I whakanuia hoki tenei Hui e te Kawana- tanga, a whakangawaritia ana nga utu Reri- we, me nga Teneti Hoia i hoatu hei awhina i te Hui me te Takuta, hei tirotiro i nga Turoro. No te 26th o nga ra, ka whakama- ramatia e te Pirimia, ana whakaaro mo nga tikanga Kura mahi a ringa hei hapai ake i Le Iwi Maori, ki nga matauranga mahi ahu whenua hoki, me ana whakamarama mo te Pire, e mau ana aua korero i roto i nga puru puka o te Hui ki Papawai. I enei ra kua korerotia ake nei ona mahi, i te ngaro atu ano a" Waikato, a Ngapuhi, me te Taihauauru no nga ra o muri mai, ka rupeke katoa mai nga Iwi ki te Hui. Ka timata te whakahae- re i nga korero me nga tikanga o te Kotahi- tanga, otira me whakaatu poto ake i naianei. Tuatahi, i Whakaae te Hui, kia wehea atu nga Mema whiriwhiri o nga Motu nei, me o na Minita, me ona upoko o tena tikanga ki te whakahaere i ona tikanga o taua Runanga. Tuarua, i whakaaetia e taua Runanga, me * te Hui, ko te Pire a te Pirimia me tuku ki te Marae, ara, kia whiriwhiri te Iwi nui tonu, kia oti ta ratou, ka tuku atu ai ma te Runa- nga whiriwhiri e whakaoti ki ta ratou i kite ai. No te whakahaerenga o taua Pire i roto i te Iwi nui, ka peke mai te kai arahi o te Kotahitanga ki te whakaputa, i tona matau- ranga, ki te peehi haere i nga tangata e . whiriwhiri haere ana i nga tikanga e awanga- wangatia ana e te Iwi Maori i nga Tau maha, ka tipu ake i konei he tautohe nui, ka waahi haere nga take o te Hui, ka whai tetahi