|
| |||||||||||||
| I [NAMA. 21.] WAIRARAPA. TIHEMA TUREI 27th 1898.______________[Wharangi No. I] A. Ae, na to ratou mate hoki i aua Kooti ka piira ano. Q. Ko te take o aua huihui e whakahe ana i nga, tikanga o taua Kooti o nga Tiuti nae nga taake Kuri me nga reiti, me nga ru- uri pokanoa i nga Whenua papatipu o nga Maori? A. Ae, i mua hoki e riro ana ma nga Maori e tono te ruuri i naianei e ruuri noa atu ana. Q. E marama,ana koe e takahi ana te Iwi Maori i nga tikanga o tenei Pire? A. Ae, he take ke ta ratou i roto i te Inoi ki te Kuini. Q. Mehemea ka ki te Pirimia kia mahia tenei Pire i naianei ka kore e whakahetia te whakakore ote 10 mano tangata ka pehea te whakaaro o nga Iwi Maori ote Motu nei? A. Kite kore e whakaarotia ete Pirimia ki taku mahara ka kawea ano ta ratou wha- kaaro ki te Kuini. Q. Haunga tena, engari mehemea ka kawe tonu te Pirimia nei kia paahi tenei Pire ka pehea nga Maori? A. Ka whakahe nga Iwi Maori, kore ra- wa e whakaae ki tenei Pire, me ona tikanga e tango atu nei i nga mana katoa ki te Poari ma ratou e whakahaere e mokete atu. Q. E penei ana pea to kupu tera ka oho ake he raruraru i waenganui i nga Iwi e rua? A. Ae. K. Rahera: Ki to whakaaro he pai atu ranei te mataura- nga o te Pakeha, mo te Maori i naianei? A. Ae, mo nga mea Pakeha ano. Q. Kaore koe e mea ana pai atu te ma- tauranga Pakeha, e ora ai te Maori? A. Ae, engari e rereke ana te Ture mo nga Whenua Maori. Q. Ki to whakaaro he pai atu kia kotahi he Ture mo te Pakeha mo te Maori? A. Kaore ano ra i wehewehea nga Whe- nua Maori, kia motuhake kiia tangata e rite ai ia kite Pakeha. Q. Kaore koe e mea ana ma te mataura- nga Pakeha ka ora ai te Maori? A. Kaore ano ra he mana i homai e taea ai e te Maori te whakahaere taua matauranga. Q. E hoa, kei te mau tonu to whakahe mo nga Ateha Maori he pera ratou katoa? A. Ae mo etahi ra o aua Ateha. Q. Kaore koe e mahara ake ana mehemea he Maori anake he Poari, ka taea ano te pera ara te hoko? A. Mehemea ra ka homai he mana ka taea te whakahe nga tangata pera. Q. E tuturu ana to whakaaro he pai ra- wa te matauranga Pakeha hei whakahaere mo te Maori. A. Ae. Q. Kaore koe e mohio kia kotahi tonu te Ture mo te Pakeha mo te Maori ka tika ai? A. Ae engari rereke te Ture ki nga whe- nua. Q. Ko tau pea, me kore rawa atu ena Tu- re, engari me rite tonu te Ture mo te Pakeha me te Maori ka pai? A. Ae, . mehemea ka homai he mana ka marama te Iwi Maori ki te whakahaere. Q. He tangata mohio koe ki te whakaha- ere i ou mea ake? A. Ae. Q. Ko tehea te mea pai, mau ano ranei e whakahahaere, ma etahi atu tangata ranei? A. Maku ano oku mea e whakahaere. Q. A kaati e mohio ana koe mau ano o u mea e whakahaere, he pai rawa kia kotahi he Ture mo te Pakeha mo te Maori, kia kore e riro ma te Poari e whakahaere? A. Ae taku hiahia tena mehemea ka ho- mai he mana kia au. Q. Kaore koe e mahara me whakatikatika te Ture, kia tu ai ko koe ano hei whakahae- re? A. Ae. Q. Kaore koe e mea ana me wehewehe ra- wa ou whenua kia koe ake e kaha ai koe kite whakahaere? A. Koi ana te hiahia nui o te Iwi Maori. Q. Me pehea he Ture e ahei ai te tuku, atu i ou whenua ki tetahi tangata mahi ai? A. Mehemea ka homai he mana, ma te Iwi Maori e hanga he tikanga. Q. Kua korero koe kaore nga Maori e whakaae ki te utu i nga taake Kuri i nga reiti me nga ruuri kaore koe e mohio e utu ana te Pakeha i ena mea katoa? A. Ae engari kote taake Kuri kei te whaka- he tonu te Maori kote take tena ote whawhai a Ngapuhi. Q Mehemea he Pakeha ana tangata i ta- kahi ra i te Ture, ka pera ranei te aroha o te Kawanatanga e kore ranei e hopukia i taua wa tonu ki te whareherehere. A. Kote Pakeha e mohio ana ki ona Ture o mua iho, he Ture hoki no na no Ingarangi. Q. Ka pai ranei kia kai taua Kuri i nga Hipi a tona hoa Pakeha. A. He Ture ra tena, ki te kainga te Hipi ka tonoa kia utua te Hipi. Q. Kaati ra he tangata marama koe kaore e pai kia rereke te Ture ki te Maori ki te Pa- keha? A. Ae engari ko nga whenua e rereke ana nga Ture. Q. Kaore ra he Ture e akiaki ana i te Ma- ori kia boko? A. Na nga kai hoko i hoko, e rua raua ko te kai hoko me te kai tuku atu i te whenua he he anake. Q. Na te Maori ano i hoko ki te kore e hoko kaore e riro atu te whenua? A. Ae. Q. Ki to whakaaro me rahui nga whenua hei wahi tuturu me pehea nga wahi watea. A. Me riihi. Q. I te mea e whakaae ana tatou ki a kotahi he Ture mo te Maori, mo te Pakeha, a ko te mea tika me tianga kia kotahi te Tu- re penei i te Pakeha e utu nei i nga mea e pa ana ki ona Whenua? A. Kaore ano te moni i marama noa i mua, ko te kai riihi kite utu atu i nga reiti rae nga taake i naianei kua utaina ma te Maori ano e utu. H. Kaihau:- E penei ana to kupu, me utu ano nga moni ki te Kaunihera ki te Poari ranei. A. Kaore au e marama ki te utu mo tenei patai, kaore ano hoki kia tu te Kaunihera. K. Rahera: E pehea ana koe mehemea ka kawea mai e au he Pire i tera Paremata kia taea ai te wehewehe nga Whenua Maori. A. Ko taku kupu mehemea ka nukuhia te Pire nei ki "Waitangi" me haere korua ko te Pirimia ki nga hui Maori o te Motu nei korero haere ai kaua e mahi noa he Pire, ite mea kaore koe e mohio ana ki nga whakaaro ote Iwi Maori. Q. Ka whakaae ranei tenei whare ki tetahi Poari Maori Motuhake, kaore nei e uru atu he Pakeha? A. Ma korua ko te Pirimia e whakaae me haere koe ki nga hui Maori, ki te ngaro te kanohi ote tangata, ko nga kupu anake e tae atu kaore te Maori e whakaae. Mema Pakeha: E hoa, tenei mea te Pakeha, tenei mea te Maori, rite tahi ranei raua te whakahaere tikanga. A. Kaore, kaore hoki he Kura ote Maori e rite ai to raua ahua. Kapene Rahera: E mohia ana koe ki tenei Whenua ki Hatu- ma kua rongo koe kua .tangohia atu taua Whenua e te Kawanatanga i roto i te ringa o te tangata nona te Whenua, kaore koe e mohio kei peratia hoki o nga Maori Whenua nunui? A. Ae, mo nga Pakeha anake tena Ture kaore au e whakaae kia tau ki nga Maori kaua tena Ture e tau ki nga Maori. Q. Haunga tena, kaore hoki e taea e to whakahe, te arai atu. (1) Kaore koe e mohio tera e penatia. A. Ae. Q. Kaore koe e mohio hei arai atu mo tena Ture me wehewehe nga Whenua Maori kia ririki kia kore ai e tangohia? A. Ae, engari ko nga mea whai moni e taea te utu nga ruuri. Q. Mau pea e mau atu aku korero kia rongo ai toou Iwi? A. Ae, ma taua tahi, me haere taua ki nga waahi katoa haere ai. Tiamana: Kowai ki muri. Te Rawhiti: (O Waikato.) He korero ruarua nei aku. He mihi atu ki te Tiamana, me te Komiti, Ko te mea tuatahi he tautoko atu naku i nga kupu a nga mea o mua ia au mo ta matou pitihana, koi ana tonu nga kupu e pa ana ki a matou mo te Pire nei. I tu ano he huihui a matou, me te Pirimia ki te whare i tua atu o te Werenitana Hotera. I puta mai ano he maharahara kia matou mo tona kupu, "kei roto o nga whetu ra ano matou e tirotiro ana mo tona Pire. I puta atu ano he kupu a matou kia homai tana Pire kia kite matou, na, ki mai ana ia, ko tona Pire, ko taua Pire ano i kawea e ia ki nga hui Maori, na ko te tino Pire hei whakatakoto mana ki te whare ko tenei, ka kite matou he torutoru nga mea o tera Pire he nui ke o tenei Pire. I runga i nga pitihana whakahe i tae mai kia matou mo tera Upoko o te Pire. Na ko tenei Upoko mehemea ka kite te Iwi Maori, tera e nui atu nga whakahe, ko a matou kupu whakahe kua takoto atu ia Te Heuheu, a e tau-toko ana au, Ka wehe taku korero. Ki runga i nga Iwi O Te Kotahitanga me te Kauhanganui, |