[NAMA 23 O TE TAU TUARUA. WAIRARAPA. HANUERE TUREI 30th 1900.______[Wharangi No. 1] TE PUKE KI HIKURANGI.

[PEREHI.]

KEREITAONEI HANUERI 30TH 1900. WAAHI TEKAU-MAONO o TE

NGAKAU POURI. Ka patapata iho taku whaka-a-koranga ano he ua, ka maturuturu iho taku kupu ano Ihe Tomairangi, me te ua punehunehu ki ru- nga i te tipu hou, me te ua ta ki runga ki te tarutaru, naana hoki ia i whakaeke ki nga waahi tiketike o te Whenua hei Hoiho mona a, hei kai maana nga hua o te Maara. Mo- mimomi ana ia i te Honi i roto i te Kamaka i te hinu hoki i roto i te Kiripaka, i te pata Kau i te waiu Hipi i te ngako o te Reeme, i nga Hipi toa i whanau ki Panana, i nga Ko- ati toai i te taupa i nga whatukuhu "o te Witi. A ka inu koe i te Waina, i te toto o te Ka- repe, maku e whakamato maku ano hoki e whakaora, maku e tukituki maku ano e mea kia whakamahu. To te Iwi Ingarihi tona kaha na te tokomahatanga, kotahi ano te Matapuna ko Ingarangi anake, ki ana nga Moutere maha o te moana, kotahi tonu te reo kotahi te Rangatiratanga kotahi te Ture kotahi te Haahi hei karangatanga ki te Atua, puta ana mai i roto i enei e wha, ko te kahu ko te Matauranga ko te ora tinana, ko te To- komahatanga hemea rapa i roto i te pourita- nga ngakau, kua kite nga Konohi kua Wha- kapono te ngakau, he tika nga kupu i rongo ai nga Taringa mo te korero mo to Iwi Ingarihi to ratau tokomahatanga hei hapai i to ratau mana me te Rangatiratanga hei Whare mo ratau tinana, me a ratau Ture Atua, me nga Tare tangata e noho nei, i raro i nga parirau o te kaha rawa e hora nei i nga moana hei kopikopikotanga mo ratau ahua Kaipuke katoa, hei hora haere i te Rongo Pai ki nga moutere me nga Tua-whenua, e ro- ngona nei e nga Taringa kua kitea e nga Konohi, kua-Whakapono te ngakau he tika he pono te tokomahatanga, te kaha te mana me te era tinana o te lwi Pakeha, e penei ana me te Rakau whakato a te tangata ma- tau i te taha o te Awa, kai te waahi ngaro ona Pakiaka, e kore e kitea e te Konohi ta- ngata, engari ka mahi atu te Pakiaka ki te rapa i te wai- hei tuku kaha ora ki te tinana o te Rakau me ona manga, hei whakamatoma- to i ona rau- hei whakaputa ake i te pihi hou, hei maunga mo te hua Raumati, pera ano i te tangata matau i mahi i tana Kaari, a, ka- oti katahi ka tikina taua wai i tawhiti a tu- kua ana ma roto i tana Kaari heke ai hei whakamakuku i nga Pakiaka o ana Rakau, kia puta mai nga hua kaiota hei painga kia ia, ko te matauranga te take mai o enei mati katoa, ko te Wairua hei tohutohu i roto i te ngakau, i pai ai te tipu o enei Rakau na te wai, pai atu i te Rakau e tipu ana i te Whe- nua maroke titohea i runga hoki i nga tihi o nga Maunga tiketike. Ko te Iwi nei ko te Ingarihi he Iwi ata whakaaro marie ki nga mea hei paanga e tipu ai te tangata e peera ai me te Rakau e tipu ana i te taha o te Awa wai, he ahakoa, kua maha noa iho o ratau miriona kaore i te ho- ha ki te whakatipu i te tangata, katahi ka kaha atu hoki nga Ture hei whakatipu i te Iwi, e kaha ana ano te mate ki te tango i etahi o ratau, engari e ngaro ana tokotoru e puta mai ana tokoono, e kaha ana nga mate Uruta ki te haramai ki te huna i te Iwi, e kaha ana hoki nga Tare i mahia e ratau hei arai atu hei tiaki hoki i ta Iwi, he tangata kua oti te hoatu he mana ki a ia, hei tirotiro > i nga paanga mamae ki te Iwi, kai a ia ana- ke te tikanga mo tera mahi e mahi ana taua tangata i runga i te tupato me te haere tahi ano te Ture i tona taha, Ture kaha, Ui te taka tetahi mea o tona huanui i a ia ko- ia ano te utu, ka iri ki runga i tona i mahunga tona he, na konei ka tupato te mahi a taua hunga e kiia nei he Takua, pera ano i nga tohunga i te wa i a Mohi me nga Whakatipuranga i muri, he Ture nui kai te taha o te Takuta hei whakawehi ia ratau, hei tohutohu, hei tiaki mo te Iwi. Ki te mate ohorere tetahi tangata o te Iwi Pakeha ka whakaarahia ano he whakawa mo tena tinana, ara, kua rite noa ata nga tangata o te Iwi te kowhiri hei ata uiui i te ahua o tona matenga, ka karangatia nga tangata i kite i te hinganga i kite ranei e takoto ana, ka, karangatia hoki te Takuta kai a ia. nga kupu maua e titiro te tinana, mana hoki e ki te mate i hemo ai, kai te manawa kai te ate, he tutaki ranei no te hau, he inumanga wai raina me era atu mate ohorere, ki te kitea e ia he rongoa whaka- mate te mate o te Tupapaku, katahi ka haere atu te Ture i tona taha ki tawhiti atu tu mai ai, ka tukua ki te Kai-whakarite whakawa me te hoia, hei arahi i te tinana o te Tupapaku ki runga i te Ture, a, kia kitea rano he aha tona tukunga iho. Ki te kitea nga tamariki e he ana te tiaki a ona inatua i runga i te Ture whakatipu tangata ka whiua ki te whiu a te Tare, a, ka tau te wehi ki era atu o te Iwi, katahi ka pai te tiaki i runga i te kupu a te Rata a nga, Kai-whakahaere ranei o te Ture, kai roto i nga marae e haere ana nga kai-tiaki tirotiro mo te Iwi, e kore e nehua noatia tona Tupa- paku i mate ohorere, i mate taka, i mate ranei ki roto i te wai, tangata ranei i mate a kaore he Takuta he Pirihi ranei i tikina, ki te tanumia e ona hoa whanaunga ranei, ki te rongona e nga kai-tiaki o te Ture ka tikina mai ka hurahia ki runga, kia puta rano he kupu ma te Takuta me te Huuri, ki te kitea e te Takuta he nawe i runga i te tinana o te Tupapaku, i tanumia ngarotia nei i te Ture, whakatipu tangata, ka tau te he ki nga kai- tapuke huna, na konei he wehi kai nga hu- arahi -katoa e haere ai te Iwi Ingarihi me era atu Iwi kai .raro i • tona mana, kua uru tahi nei ki te mana huihui. Ki te kitea he mea paitini ara whakainu ki te rongoa whakamate, ka hurahia tena mea ki runga ki nga maero maha me te Iwi, a, kia kitea rano te tangata nana taua mahi me ona hoa uru tahi me ia, mehemea kaore enei ahua tiaki o te Ture, kotahi tonu te puna wai ka ngaro te haunga ahi, kotahi ranei peeke paraoa huka, mana e patu te 2,000 tangata i te ra kotahi. Koia tenei te take i tu ai te Kawanatanga hei matua hei tiaki i te Iwi hei hanga i te Tare, hei whakatikatika i etahi wa, hui atu ki nga Mema me te Whare Ariki. No roto i tenei mahi a ta mataura- nga, me te wehi ki te tinana tangata, ka pai te haere me te noho a te lwi, ka wehi ki te tinana tangata ka pai te whakatipu i a ratau tamariki, me te tuku ki te ako i nga Ture mo te tangata mo te Wairua, ko to ratau kaha ki te awhi i te Whakapono hei tuara mo ratau i roto i nga pouritanga ngakau, he Ture ano mo nga ringaringa ki te waiho e tetahi tangta o te Iwi Pakeha ona ringaringa i roto i tona koti ko te ihu hei hongi haere i te kakara o te kai, ko nga konohi hei titiro ki te tipu o nga Paamu a etahi atu, katahi i e Ture tiaki tangata ka haere atu ka wha- kaatu i te waahi pai mona ringaringa e whawha, ai e riro ake ai he oranga mo tona tinana, whakaatu ai hoki i te waahi pai hei hongingi ma tona ihu, e whiwhi ai ia ki te rawa hei okiokinga rao ana uri i muri i a ia, kia titiro hoki ona konohi ki nga manu kaore nei o rarau ringa, e oti ana nga kohanga i a ratau te mahi hei nohanga mo a ratau pi, kaore o te manu mangeretanga ki te peehi i ana hua ki tona tinana, kia waiho ma te mahana pai o tona tinana e whakaputa mai ana pi i roto i to ratau whare kohatu, ka noho nga tinana ki roto i te kohanga katahi ka timata te mahi kai me ta whangai, hei nga po ka taupoki i a ratau pi ki o ratau parirau, a, pihi noa te huruhuru, kaha rawa te tiaki a te manu kore ringaringa i ana pi, a, kia rere atu rano ki waho o te kohanga, katahi ano ka mutu, a, mahi kai tonu atu nga tamariki a nga manu kaore e noho kia tipu rawa nga pahau ka wehe ai te manu, e iti ana ano ka panaia e te matua manu ana pi kia mahi kai inana, inana ano ia e whakaora i tena wa, ka tahuri hoki te matua ki te pehi i etahi atu o ana pi. Ki te kore e rongo te tangata e akona nei e te Ture, heoi ano ka makaia ki te pouri i waho, ka pa te mataku ki era atu o te Iwi, mehemea hoki ka- ore tenei tiaki mo te Iwi kua pera te tokomaha e kitea ana ano etahi e rua nei i roto i ta Iwi Ingarihi me era atu Iwi nunui ote ao nga Ture whakatipu tangata, i kiia ai ratau he Iwi no te Ao, na te tokomahatanga ka rewa te mana ki runga ka tau tenei kupu nga Iwi, nunui o te Ao kua neke ake i te 800,000 Wa- ru rau mano te nui o te Iwi Pakeha kai .ru- nga i enei motu ara i Aotearoa me te Waipo- unamu me o raua motu ririki ko te Iwi Ma- ori e tata ana ki te 38,000 mano hui tahi ki nga Awhekaihe, na te kaha o te tiaki a te Ingarihi i tipu ai ratau ki te mai, na nga ka- hu he rite no te whakahaere mo te kai rao te moenga mo nga mahi Ahu-whenua me era ata mahi e tau ai he ora tinana kite Iwi, be kaha tinana ki te arai atu i nga mate rere, ahua iti ana te taenga mai ki te kiri o te ta- ngata heoi nga mate e kaha ana ko nga ma- te i tipu ake i roto i te tinana i ma-roto mai enei mate i te ngakau kore ki te tiaki i te ti- nana ki nga tikanga tangata kia tae rawa mai te mamae katahi ka tahuri ki te rapu ki te kimi kaore e kitea, kua u ra hoki nga Pakia- ka ki roro i te tinana kua puta nga pihi ki