[NAMA 11, O TE TAU TUATORU,] WAIRARAPA. AKUHATA WENEREI 15th 1900. _ [Wharangi No. 1] TE PUKE KI HIKURANGI.

[PUTEA.]

HE N G A K A U POURI. Ka patapata iho taku whaka-a-karangi; ano he ua, ka maturuturu iho taku kupu ano he Tomairangi, me te ua punehunehu ki ru- nga i to tipu hou, me te ua ta ki runga ki te tarutaru, naana hoki ia i whakaeke ki ngo waahi tiketike o te Whenua hei Hoiho moua a, hei kai maana nga hua o te Maara. Mo- mimomi ana ia i te Honi i roto i te Kamaka i to hinu hoki i roto i te Kiripaka, i te pata Kau i te wai u Hipi i te ngako o te Reeme, i nga Hipi toa i whanau ki Pahana, i nga Ko- ati toa, i te taupa i nga whatukahu o te Witi. A ka inu koe i te Waina, i te toto o te Ka- repe, maku e whakamate maku ano hoki e whakaora, naaku e tukituki maku ano e mea kia whakamahau. Te te Iwi Ingarihi tona kaha na te tokomahatanga, kotahi ano" te Matapuna ko ingarangi anake, ki ana nga Moutere maha o te Moana, kotahi tonu te reo kotahi te Rangatiratanga kotahi te Ture kotahi te Haahi hei karangatanga ki te Atua, puta ana mai i roto i enei e wha, ko to kaha ko te Matauranga ko tu ora tinana, ko te To- komahatanga he mea rapa i roto i te pourita- nga ngakau, kaa kite nga Konohi kua Wha- kapono te ngakau, he tika nga kupu i rongo ai nga Taringa, mo te korero mo te lwi Ingarihi to ratau tokomahatanga hei hapai i to ratau mana me te Rangatiratanga hei Whare mo ratau tinana, me a ratau Ture Atua, me nga Ture tangata e noho nei, i raro i nga parirau o te kaha rawa e hora noi i nga moana hei kopikopikotanga mo ratau ahua Kaipuke katoa, hei hora haere i te Rongo Pai ki nga Moutere me nga Tua-whenua, e ro- ngona nei e nga Taringa kua kitea e nga Konohi, kua Whakapono te ngakau he tika ha pono te tokomahatanga, te kaha to mana me te ora tinana o te lwi Pakeha, e penei ana me te Rakau whakato a te tangata ma- tau i te taha o te Awa, kai te waahi ngaro ona Pakiaka, e kore e kitea e te Konohi ta- ngata, engari ka mahi atu te Pakiaka ki te rapa i te wai hei tuku kaha ora ki te tinana o te rakau me ona manga, hei whakamatoma- to i ona raa hei whakaputa ake i te pihi hou, hei maunga mo te hua Raumati, pera ano i te tangata matau i mahi, i tana Kaari, a, ka- oti katahi ka tikina taua wai i tawhiti a ta- kua ana ma roto i tana Kaari heke ai hei whakamakuku i nga Pakiaka o ana Rakau, kia puta mai nga hua kai ota hei painga kia ia, ko te matauranga te take mai o enei mahi katoa, ko te Wairua hei tohutohu i roto i te ngakau, i pai ai te tipu o enei Rakau na te wai, pai atu i te Rakau e tipu ana i te Whe- nua maroke titohea i runga hoki i nga tihi o nga Maunga tiketike. Ko te Iwi nei ko te Ingarihi he Iwi ata whakaaro marire ki nga mea hei painga e tipu ai te tangata e pera ai me te Rakau e tipu ana i te taha o te Awa wai, he ahakoa kua maha noa iho o ratau miriona kaore i te ho- ha ki te whakatipu i te tangata, katahi ka kaha atu hoki nga Ture hei whakatipu i te lwi, e kaka ana ano te mate ki te tango i etahi o ratau, engari e ngaro ana tokotoru e puta mai aua tokoono, e kaha ana nga mate Uruta ki te haramai ki te huna i te Iwi, e kaha ana hoki nga Ture i mahia e ratau hei arai atu hei tiaki hoki i te Iwi, ho tangata kua oti te hoatu he mana ki a ia, he tirotiro i nga paanga mamae ki te Iwi, kai a ia ana- ke te tikanga mo tera mahi e mahi ana taua tangata i runga i te tupato me te haere tahi- ano te Ture i tona taha, Ture kaha, ki te taka tetahi mea o tona huanui i a ia ko- ia ano te utu, ka iri ki runga i tona mahunga toua he, na konei ka tupato Le mahi a taua hunga e kiia nei ho Takuta, pera ano i nga Tohunga i to wai a Mohi me nga Whakatipuranga i muri, he Ture nui kai to taha o te Takuta hei whakawehi ia ratau, hei tohutohu, hei tiaki mo te iwi. Ki te mate ohorere tetahi tangata o te Iwi Pakeha ka whakaarahia ano he whakawa mo tena tinana, ava, kua rite noa atu nga tangata o te lwi te kowhiri hei ata uiui i te ahua o tona matengi, ka karangatia nga tangata i kite i to hinganga i kite ranei o takoto ana, ka karangatia hoki te Takuta kai a ia nga kupu maana e titiro te tinana, mana hoki e ki te mate i hemo ai, kai te manawa kai te ate, he tataki ranei no te hau he inumanga wai rama me era atu mato ohorere, ki te kitea e ia he rongoa whaka- mate, te mato o te Tupapaku, katahi ka haere atu te Ture i tona taha ki tawhiti atu tu mai ai, ka tukua ki te Kai-whakarite whakawa me te Roia, hei arahi i te tinana o te Tupapaku ki runga i te Tare, a, kia kitea rano be aha tona tukunga iho. Ki te kitea nga tamariki e he ana te tiaki a ona matua i ranga i te Ture whakatipu tangata, ka whiua ki te whiu a te Ture, a, ka tau te wehi ki era atu o te Iwi, katahi ka pai te tiaki i runga i te kupu a te Rata a nga Kai-whakahaere ranei o te Ture, kai roto i nga Marae e haere ana nga kai tiaki tirotiro mo te Iwi, e kore e nehua noatia toua Tupa- paku i mate ohorere, i mate taka, i mate ranei ki roto i te wai, tangata ranei i mate a kaore he Takuta he Pirihi ranei i tikina, ki te tanumia e ona hoa whanaunga ranei, ki te rongona e nga kai-tiaki o te Ture ka tikina mai ka hurahia ki runga, kia puta ra ano he kupu ma te Takata me te Huuri, ki te kitea e te Takuta he nawe i runga i te tinana o te Tupapaku i tanumia ngarotia nei i te Ture, whakatipu tangata, ka tau te he ki nga kai- tapuke huna, na konei he wehi kai nga hu- arahi katoa e haere ai te Iwi Ingarihi me era atu Iwi kai raro i tona mana, kua uru tahi nei ki te mana huihui. Ki te kitea he mea paitini, ara, whakainu ki te rongoa whakamate, ka hurahina tena mea ki runga ki nga maero maha me te Iwi, a, kia kitea rano te tangata nana taua mahi me ona hoa uru tahi me ia, mehemea kaore enei ahua ; tiaki o te Ture, kotahi tonu te puna wai ka ngaro te haunga ahi, kotahi ranei peeke paraoa huka, maana e patu te 2,000 tangata i i te ra kotahi. Koia tenei te take i tu ai : te Kawanatanga hei matua hei tiaki i te Iwi I hei hanga i te Ture, hei whakatikatika i etahi wa, hui atu ki nga Mema me te Whare Ariki. No roto i tenei mahi a te mataura- nga, me te wehi ki te tinana tangata ka pai te haere me te noho a te Iwi, ka wehi ki te tinana tangata ka pai te whakatipu ia ratau tamariki, me te tuku ki te ako i nga Ture mo te tangata mo te Wairua, ko to ratau kaha ki te awhi i te Whakapono hei tuara mo ratau i roto i nga pouritanga ngakau, ho Ture ano mo nga ringaringa ki te waiho e totahi tangata o te Iwi Pakeha ona ringaringa i roto i tona koti ko te ihu hei hongi haere i to kakara o te kai, ko nga konohi hei titiro ki te tipu o nga Paamu a etahi atu, katahi te Ture tiaki tangata ka haere atu ka wha- kaatu i te waahi pai mona ringaringa e whawha ai e riro ake ai he oranga mo tona tinana, whakaatu ai hoki i te waahi pai hoi honginga, ma tona ihu, e whiwhi ai ia ki te rawa hei okiokinga mo ana uri i muri i a ia, kia titiro hoki ona konohi ki nga manu kaore nei o ratau ringa, e oti ana nga kohanga i a ratau te mahi hei nohanga mo a ratau pi, kaore o te manu mangeretanga ki te peehi i una hua ki tona tinana, kia waiho ma to mahana pai o tona tinana e whakaputa mai ana pi i roto i to ratau Whare kohatu, ka noho nga tinana ki roto i te kohanga katahi ka timata te mahi kui ma te whangai, hei nga po ka taupoki i a ratau pi ki o ratau parirau, a, pihi noa te huruhuru, kaha rawa tu tiaka a te manu kore ringaringa i aua pi, a, kia rere atu rano ki waho o te kohanga katahi ano ka matu, a, mahi kai tonu atu nga tamariki a nga manu kaore e noho kia tipu rawa nga pahau ka wehe ai te manu, e iti ana ano ka panaia e te matua manu ana pi kia mahi kai mana, mana ano ia e whakaora i tena wa, ka tahuri hoki te matua ki te pehi i etahi atu o ana pi. Ki te kore e rongo te tangata e akona nei e te Ture, heoi ano ka makaia ki te pouri i waho, ka pa te mataku ki era atu o te lwi, mehemea hoki ka- ore tenei tiaki mo te Iwi kua pera te tokomaha e kitea ana ano etahi e rua nei i roto i te Iwi Ingarihi me era atu Iwi nunui o te ao nga Turo whakatipu tangata, i kiia ai ratau he Iwi no te Ao, na te tomahatanga ka rewa te mana ki runga ka tau tenei kupu nga Iwi, nunui o te Ao kua neke ake i te 800,000 Wa- ru rau mano ue nui o te Iwi Pakeha kai ru- nga i enei motu, ara, i Aotearoa me te Waipo- unamu mo o raua motu ririki ko te Iwi Ma- ori e tata, ana ki te 38,000 mano hui tahi ki nga Awhekaihe, na te kaha o te tiaki a te Ingarihi i tipu ai ratau ki te nui, na nga ka- hu he rite no te whakahaere mo te kai mo te moenga mo nga mahi Ahu-whenua me era atu mahi e tau ai he ora tinana ki te Iwi, he kaha tinana ki te arai atu i nga mate rere, ahua iti ana te taenga mai ki te kiri o te ta- ngata heoi nga mate e kaha ana ko nga ma- te i tipu ake i roto i te tinana i ma roto mai enei mate i te ngakau kore ki te tiaki i te ti- nana ki nga tikanga tangata kia tae rawa mai te mamae katahi ka tahuri ki te rapu ki te kimi kaore e kitea, kua u ra hoki nga Pakia- ka ki roto i te tinana kua puta nga pihi ki roto i nga uaua haerenga toto hei kawe atu ki roto i te manawa, ara i te oko koura a ka motu te aho hiriwa, ka pakaru te haaka ki te