NAMA 18. O TE TAU TUATORU. WAIRARAPA. NOEMA PARAIRE _ 30th 1900. [Wharangi No 1] HE KIMIHANGA HE RAPUNGA I TE TAKE O TE NGAKAU POURI.

Whangapoua. Noema 4, 1900. Ki te Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" tena koe ; toou ora kia tuturu tonu ki toou tinana, toon kaha kia pumau tonu ki a koe, toou manawanui kia kaua e hoki ki raro, toou matauranga kia ranea tonu i nga wa katoa, ko te Atua te kai awhina i enei mea mou, Amine. Aku take me aku whakamaramatanga i aku take, mau e panui hei mea mo nga ra kei te haere mai, me o reira whakatupura- nga tangata. I te ora kua iti, i te tika kua he, i te pai kua kotingotingo, i te mate kua toitu : na runga i enei take kua he te takoto, i tika ai-kia ata whakatakina mariretia nga mea- tanga o nga tikanga o nga ra i o tataa Ti- puna, me o tatau inatua ; i runga i te rongo a oku taringa ki nga korero a nga morehu Kaumatua o tenei takiwa, i rokohanga e toku whakatupuranga, e ki ana; He nui rawa te ora o te tangata i o ratau whaka- tupuranga kore rawa he mate. Kaore o era whakatupuranga tangata e korero teka, e whakamatea ana te tangata 5 aua wa mo te korero parau. He nui te pai o nga whakaaro o nga ra- ngatira ki tona Iwi, ki tona Iwi, ka mate tena rangatira i tona Koroheketanga, ka ako ki ona uri, kia pai kia atawhai ki te tangata kia manaaki ki te Iwi. Ko to mate o te tangata i era wa he mate Koroheke anake, he mate ruruhi hoki o te wahine, heoi nga mute ko nga whawhai, . ko nga whare-wera, ko nga Waka tahuri, ko nga makutu, ko te taka i runga i te rakau i te pari, e ki ana ratau ; Ko tetahi makutu nui o mua he whakaoi, ka tangihia, ki te tangi o Rikiriki, kia whakangaromia tena Iwi, kaore rawa he morehu o tena Iwi e ora, ko te ingoa o te ora o te tangata o tera wa, he toi tupu te toi, he toi ora te toi, he ora- nga roa te ora o te tangata. Na runga i enei korero i mohio ai tatau tenei whakatupuranga, kaa rereke to tatau nei ora i te ora o tatau Tipuna o tatau matua, notemea e tino kite ana tatau ha mate turoro te mate e huna nei i a tatau. Ko te "Puke Ki Hikurangi" kei te kimi, kei te rapu, kei te uiui, kei te whakataki haere kei te tirotiro, kei te whakahau mai ki a tatau ki nga Iwi, kia kimi tahi kia rapu tahi, i nga take e heke nei tatau te Iwi Ma- ori ki te po. Na, e boa ma e aku rangatiratanga i ru- nga i nga motu nei, tena ra koutou, he mea nui tenei e kimihia nei e "Te Puke" e wha- • kahaua mai nei kia kimi tahi tatau, he nui te whakamoemiti o toku ngakau me te wha- kanui atu o toku ngakau katoa, ki te whaka- aro o "Te Puke" i hurahia ai e ia tenei take nui ki runga, kia tirotiro tatau ki nga take o heke nei tatau te Iwi Maori ki te po. Na, e hoa ma, ka whakaatu ahau i aku kimihanga mo tenei take, i runga ano i te Inoi mai a "Te Puke." E koro e "Te Puke" e to matau Maunga tena koe, tenei ahau, tetahi o au i karanga mai nei te haere atu nei kia tapapa atu ki raro i ou waewae, me te taumarumarutanga iho o tou kaha; ki te mau atu ki a koe i nga wahi o to take i kimihia, i tirotirohia, i whawhatia e toku kotahi, ahakoa kaore pea i hangai ki nga kimihanga e rite ana ki ta tou hiahia i pai ai. e mohio ai koe ae koi ana nga take e heke nei tatau ki te po, e taea hoki e au e koro te pehea, ko te rahi ano tenei o te waahi i tuhaina mai ma toku ti- nana e hapai, i te hanga tonu ka ea te wahi o to tono ki a au nei :— Na, e koro, he tino uaua rawa te take nei ki le ki penei atu te tangata ki a koe he mea, he mea, nga take e heke nei tatau ki te po, ki taku mahara ; Ko te huarahi marama hei whakangawari, hei whakatatu i o tatau ngakau, hei wakamama i nga kimihanga me nga tirotirohanga ki te take o to tatau mate, ko te hoki ano ki te titiro i nga mana, me nga kai me te kore kakahu o tatau Tipuna tae noa ki o tatau matua; He mea enei kua kahore i tenei whakatupuranga. Ko o tatau toto he mea heke iho i o tatau whakapaparanga Tipuna tuku iho tuku iho, ko te ahua o tatau Tipuna i runga i nga korero, me te ahua o nga kupu o nga karakia Maori me nga whakapapa he ahua Atua, i te wa i whanau ai tona whakapaparanga o ta- tau Tipana ka whanau, ka karakiatia, ka motu te pito ka karakiatia, ka kawea ki te wai tohi ai ka karakiatia, ka kawea ki te tuaahu ka karakiatia, ka tangaengaetia ka karakiatia, ki nga tikanga a o ratau Atua : ka papanga iho ka papanga iho nga inana tapu, ki ranga i te tinana me nga toco o tena tangata, o tena tangata, o tena whakatupu- ranga, o tena whakatupuranga o tatau Ti- puna tae iho ana ki o tatau matua, ko aua toto ra kei a tatau ko aua mana tapu ra kei a tatau, i te wa i tae mai ai nga Atua hoou, kaore o tatau Matua i tahuri ki te horohoro, i a ratau i a tatau hoki i o ratau uri, (ara ki te whakanoa) kuhu atu ana o tatau matua me tatau hoki me a ratau tamariki ki roto i nga whakahaere o nga Atua hoou, me o ratau nei tikanga he tikanga noa; Kei te mohio ano tatau nga tangata o tenei whakatupu- ranga, 1 a au nei e ora nei ne Atua riri nga Atiia o tatau Tipuna, mehemea ka tuku . parapara noa iho te tangata i a ia, ka patua tonutia e ana Atua mate rawa. E koro e te "Puke" ka kiia e au ko te take tuatahi tenei e heke nei tatau ki te po. Ko nga kai. Ko nga kai a o tatau Tipuna he kumara, he hue, he aruhe, he ika, he manu, he tuna, he kiore, tera atu te nuinga o a ratau kai, ko etahi o aua kai kaore i etahi wahi o te motu, ko enei kai kaore i whakananua ki etahi mea ke, penei me a te Pakeha kai e whakananua nei, ki te tote, ki te pepa, ki te mahitete, ki a te Pakeha tini mea whakananu, ko nga toto i mahia e nga kai a o tatau Tipuna ki roto i a ratau he toto. tuturu, ehara i te toto he mea mahi na nga kai whakananunanu, i te wa i kai ai tatau i nga kai a te Pakeha, kua whakahengia o tatau toto tuturu i heke iho ra i o tatau Tipuna, kua noho he wai ki roto i nga toto i nga uaua i nga kikokiko. E koro, e "Te Puke" ka kiia e au, ko te take tuarua tenei e heke nei tatau ki te po. Ko nga kakahu. Kaore he kakahu o ta- tau Tipuna penei me o te Pakeha kakahu e mau nei tatau, ko nga toto o tatau Tipana he toto kua utonga ki tenei mea ki te maka- riri me o ratau kiko kua utongatia, kaore e mutu te mahi a nga toto i te makariri, ko nga kai i mahia ai aua toto he mea karakia katoa te whakatoonga, te hauhaketanga, te hopukanga i nga ika, i nga manu, i nga kai katoa i mahia nei aua toto ra, e aua kai ra, ka kaha ena toto ki te whawhai ki nga mea katoa, nga uaua nga wheua o tatau Tipuna, he kuha katoa, ko aua toto ra i heke iho ki a tatau ; I to tatau kakahutanga i nga kahu Pakeha, kua he aua toto ra kua rongo i te mahana, apiti atu hoki ki nga toto kua he i nga kai a te Pakeha, kua waiho tenei hei take tuatoru, e heke nei tatau ki te po. E koro e ''Te Puke" kua mutu aku nei take i titiro ai i whiriwhiri ai, i whakaaro ai hei korerotanga ata maku ki a koe, mo ru- nga i to take e Ngakau-pouri nei koe, ho mea whakaaro noa iho ehara i te mea tuturu, ara ehara i te mea kei ko atu etahi cake hei whakaaturanga atu maku e mutu ai nga whakahe a te tanga ca mo enei take, ki taku mahara, mehemea ki te tokomaha nga ta- ngata, nga Hapu ranei, nga Iwi ranei, e eke mai ki te awhina ki te whakaae i enei tako, ka mea ratau he mea tika kia hoki tatau ki te mahi i nga tikanga kua korerotia nei; Ki taku tino whakaaro kauaka tatau e hoki ki muri, kaore e taea, kua hohonu ke tatau ki nga tikanga Pakeha, kua kite tatau i nga korona whakamiharo o enei ra; Ki taku whakaaro me tino tuku tatau kia Pakeha, nga tikanga katoa ka rite to tatau ora ki to Le Pakeha e kite nei tatau, ka tupu tatau am o tatau uri pera me te tupu o te Pakeha. Na, e koro e "Te Pake" kua tatu rawa taku nei whiriwhiringa ki te huarahi e ha- erea nei e tatau i enei ra. kei konei taku ora, me taku tupu, o tatau uri e kite nei, ara me Pakeha a tatau tikanga katoa, ko to tatau Atua ko te Atua o te Pakeha rae tino wha- karite e tatau e te Iwi Maori nga tikanga. nga mahi katoa a taua Atua, pera ano me a te Pakeha whakataki i nga tikanga o taua Atua, me marena nga wahine puta noa nga. motu o Niu Tireni. Kei te nui ano te aroha me te tangi o toku ngakau, ki nga tikanga me nga mana Maori o tataa Tipuna, ka kiia nei e aku korero kia whakangaromia, e taea hoki e Kui ma, e Koro ma te pewhea, i runga hoki i te wha- kaha a kia kimihia kia rapua, kei whea to take o to tatau mate e heke nei tatau ki te po: Koia tenei kua whakaatu nei ahau i aku i kimi ai, e kite ana, ahau ko to tatau reo ka ngaro, ma nga pukapuka e pupuri; ko nga kiri penei me toku nei ara kiri pai kaha ki te pouri, ka paraihetia katahi ka rawe rawa ka piata, o te momo Kiingi ano tona kiri o Kiingi Huauri ona whakatupuranga., ka ngaro tenei ka riro atu ki te Haawhe- kaihe ki te Koata-kaihe, ma nga whakaahua tenei e pupuri, ara, te ahua o to te Maori kiri. E hoa ma e nga Iwi, tukuna mai nga