[NAMA .6, O TE TAU TUATORU.]_______WAIRARAPA. MEI TAITE 31st 1900._______[Wharangi No. 1] TE PUKE KI HIKURANGI.

[PUTEA.]

"KANARA PEITINI-PAUWERA." TE TOA O MAWHEKIINGI.

I mua atu o te pakanga i waenganui i te Ingarihi me te Iwi Poa, ka whakaarotia e te Tari-mo nga mea whawhai, ara, kia tukua atu tetahi Apiha mohio hei whakahaere i nga Hoia e tiaki ana i Rorihia me Petua-ara- na, a, whiriwhiritia ana e te Tari mo nga mea whawhai, ko Kanara Peitini Pauwera mo taua tuunga;— Ko tenei tangata he Tai- tamariki tonu, ara, kai te 43 nga tan, engari he tangata ia e mohio ana ki nga whakahae- re e tau ana mo taua Whenua;— Notemea he Apiha tuarua ia i raro i a Tianara Ta Pere- rika Karengitana, i te whawhai ki te Iwi Matapiri;— No te tuponotanga o tenei wha- whai katahi ka huihuia e ia ana Hoia ki roto ki te taone o Mawhekiingi, otira e kore e kiia he taone tenei, e toru tonu nga toa hokohoko me etahi Whare pakupaku nei, no te 14 o nga ra o Hanuere ka hori ake nei, ka timata te whawhai o te Poa ki tenei Pa, a, no taua ra ano hoki i riro herehere ai i te Poa tetahi Tereina whawhai, e mau ana i tetahi Purepo, me nga pu pakupaku, me nga niata me nga paura hoki, ma nga tangata o rota i te Pa o Mawhekiingi, he Aitua nui tenei i pa kia Kanara Peitini Pauwera me tona Iwi, i Le mea e rua tonu a ratau Purepo pakupaku, me nga Puteretere e ono, ka mutu tonu a ratau Pu nei tiaki i taua Pa, ko ana Hoia hoki e 650 ano, ahakoa te iti o ana Purepo me ana Hoia hoki, engari i tahuri ia ki te whakarite i nga mea mo te pakanga. I te tuatahi i tahuri ia ki te hanga i te raina o te Tereina kia porohita i te Pa, hei huarahi mo nga Tereina whawhai, ka mahia hoki e ia he nohanga mo nga Wahine me nga tamariki, mo nga tangata hoki kaore i uru ki te whawhai, i karia e ia ki raro i te Whe- nua, kia kore ai ratau e mate i te mata, ka mutu tena mahi a ana, ka mahia e ia he parepare mo aua Hoia ki nga takiwa ka oti aua parepare, ka whakanohoia e ia e 20 e 80 ki roto i tena parepare i tena parepare, a, ta- whio noa te Pa;— I te timatanga o te wha- whai ki Mawhekiingi, ko Tianara Koronoti te kai-whakahaere o te Poa i reira, he maha ona Purepo nunui, a he kaha rawa hoki tona pupuhi mai ki roto ki te taone o Mawhekii- ngi, engari ka timata tona pupuhi mai ki te taone, ka, houhou nga tangata ki raro Whe- nua, no reira i kore ai e nui nga tangata e matemate. No te 24 o nga ra o Oketopa, ka whaka- haua a Kapene Whiti Kararena me nga Hoia e 80 i raro i a ia, kia ko kiri atu ki te pare- pare o te hoa-riri i runga i tetahi Hiwi i reira, no te tatanga ki waenganui po ka puta atu ki waho o te Pa o ana Hoia e 80, me to ra- tau Kapene ka haere i te parae, a, ka piki ki te waahi e nohoia ana e te hoa-riri, i te mea ka tata atu katahi ka whakamaua nga peneti, katahi ka reia atu e taua 80 me to ratau Kapene ma runga i te parepare o te hoa-riri, a uru ohorere atu ana ratau ki roto i te pare- pare o te hoa-riri, ka timata hoki ta ratau werowero i te hoa-riri ki te peneti i runga i te ponana o te hoa-riri horo ana ratau i taua 80 me te whaia haeretia hoki, a puta noa ki waho o te parepare, ka timata hoki te pupuhi a nga Hoia o te Ingarihi, rue te hoki haere hoki a uru noa ratau ki-roto i te Pa, he iti nga tangata o tenei kokiri i mate, ara e ono nga mea i mate, engari he nui rawa nga mea i mate o te hoa-riri;— No te 31 o nga ra, ka kokiri mai te hoa-riri, ki te tango i tetahi Hiwi i te pito whakatetonga o te taone, e nohoia ana taua Hiwi e tetahi ope o te Pa, me ta ratau Purepo kotahi, no runga i te tu- unga o taua Purepo kotahi ki runga i taua Hiwi, i aranga ai te Ingoa o tenei pakanga, "ko Kenana Koopati," ara te whakamaorita- nga ko te Hiwi o te Purepo;— Engari ko te tino hiahia nui o te hoa-riri kia riro ia ratau taua Hiwi, hei whakatuunga hoki mo a ratau na Purepo, hei wawaahi i te taone;— No waenganui po, ka mauria mai e te hoa-riri a ratau Purepo ki te take o taua Hiwi, me te nuinga hoki o ratau Hoia neke atu i te 800 r. u katahi ratau ka whawhai onerere ki nga tangata o runga i taua Hiwi, ko nga Hoia o te Ingarihi i runga i taua Hiwi e 47 i raro i te whakahaere a Kanara Warawhora, kotahi tonu ia ratau Purepo, kaati i mahara nga tangata, o roto i te Pa, e kore rawa taua 47 e kaha ki te pupuri i taua Hiwi, a, mehemea hoki taua 47 i whati ki roto i te Pa, e kore rawa e taea te whakahee ratau, engari ko taua 47 he toa anake kaore rawa o ratau whakaaro kia whati ratau, engari me mate atu ratau ki reira, i runga i to ratau mohio ma to ratau kaha ki te pupuri i taua Hiwi e ora ai te Pa, me te Iwi hoki e noho ana i roto;— Kaati i te timatanga o te whawhai, i kaha rawa te pupuhi ake o nga Purepo a te hoa-riri, no te roanga e whawhai ana, katahi ka kokiri mai te hoa-riri, me te pupuhi haere ake i a ratau Pu pakupaku ki runga o te Hiwi, no konei hoki i kitea ai te kaha o taua hunga tokoiti o te Ingarihi i runga i taua Hiwi, ara, te mau tonu o tena o tena i tona tuunga, i tona tuunga, i tua i o ratau pare- pare, me te kaha hoki o ta ratau pupuhi atu ki te hoa-riri, nawai ra i kaha mai te hoa-ri- ri me te nui hoki o nga mea o ratau e hinga ana, heoi riro ana ano ma ratau e hohou te rongo, whakatuungia ana te Haki Ripeka Whero, ki a ai ai he takiwa mo ratau ki te mau i o ratau Tupapaku mate, rae nga mea hoki i tuakiri, e waru rawa nga mea o te Ingarihi i mate i tenei pakanga, e rua nga Kapene. Ia Noema ka hori nei he iti noa iho nga korero e puta mai ana mo te ahua o te Pa o Mawhekiingi, no te 28 o nga ra ka tae mai te rongo kua pa he mate piwa ki nga tanga- ta o roto i te Pa i runga i te kino o nga wai e unumia ana e ratau, me te kaha hoki o te hoa-riri, ki te whawhai tonu ki te Pa;— No tetahi wa o Tihema, ka whakaaro a Kanara Peitini Pauwera, era e pau nga kai, katahi ka paunatia te hoatu o nga kai ma tena ma tena o tona Iwi, no tenei wa hoki ka puta mai nga rongo mo Kanara Puruma te kai whakahaere o te takiwa o Rorihia, me tona mahi ki te whakamatau ki te whakaora i te Pa o Mawhekiingi, engari no runga i te toko- iti ona Hoia, kore rawa ia e tata atu ki te Pa, no te 26 o nga ra o Tihenia, ka puta te ko- kiri nui a te Pa o Mawhekiingi ki te hoa-riri, ara, a nga Ropu e rua o te Ingarihi, me te Tereina whawhai hei whakakaha i te Matua;— No mua o te haenga o te ata ka puta nga Ropu nei ki waho o te Pa, a, i te atatu ka timata te whawhai, na kua mohio noa atu ratau e kore rawa e taea e ratau a mua o te Pa te piki, engari te pito whakate- rawhiti o te Pa e ahua ngoikore ana, a i ahu nga Matua a te Ingarihi ma reira;— Kaati kua tae te whakaatu ki te hoa-riri, a tetahi tangata o roto i te Pa o te Ingarihi, a, ko taua tangata he Tutei, ara i whakaatu taua tangata era nga Ropu o te Ingarihi e tika ma te pito whakaterawhiti o te parepare o te hoa-riri a whakanohia ana e te hoa-riri e 200 ona tangata ki roto i taua Pa. kaati ko te Ropu o te Ingarihi hei piki i taua P? e 80 tonu;— I kaha rawa te piki o ta Ingarihi ki taua Pa a tae noa ratau ki taua parepare, kitea ana e ratau e kore rawa e taea e ratau te piki taua parepare, i te mea e 7 putu te teitei o taua parepare, a he awa kari a waho o te parepare, heoi ra tae atu ana nga Ropu o te Ingarihi ki nga ngutu tonu o nga Pu a te hoa- riri whawhai ai, me ta ratau kimi hoki i te huarahi e uru ai ratau ki roto o taua parepare, he roa ratau e kimi ana, ka kitea e ratau te huarahi paku noa iho hou atu ai ma roto i te Whenua ki roto i te Pa, engari kotahi ano te tangata e kaha ki te hou i te takiwa kotahi, kaati i taua wa kua hinga nga Kapene e rua me te Rewhetenana, a me te nuinga hoki o nga Apiha, no konei i hoki haere ai te Matua, ka ahua tawhiti ato i te Pa, ka tapapa ki te Whenua me te pupuhi mai ano ki te Pa, i muri tata iho o tenei ka tae mai te whakahau kia hoki ratau ki roto i to ratau Pa, a, hoki ana nga Koia o te Inga- rihi ki roto i te Pa, ko nga mea o ratau i mate rawa e 21, ko nga mea i tuakiri e 38, o roto i taua 80;— Ko te kai-whakahaere o te taha ki te hoa-riri i tenei wa ko Tianara Po- ata, ko Tianara Koronoti kua riro ke ki te aukati i nga Ropu Hoia o te Ingarihi i raro i a Roore Matiuna, i te takiwa o te awa o Moota;— No te timatanga o tenei tau ka tae mai nga whakaatu mo te mate kai o nga tangata, o roto i te Pa, me te mate piwa, me era atu Aitua, i tenei wa ka riro a Tianara Haimena hei whakahaere i te Poa, he ta- ngata tenei kua Ingoa kinotia, ko te take mo tona mahi kohuru i nga Wahine me nga tamariki, ara i runga ano i te ture o tenei hanga o te whawhai, kaore te hoa-riri e whai kaha ki te patu i nga Wahine me nga tama- riki, a ko nga waahi e noho ana nga Wahine me nga tamariki he waahi tapu, kaore e tika kia pupuhi te hoa-riri ki reira;— Kaati ko te mahi a taua tangata a Haimena he whaka- hau i ana tangata kia pupuhi ki te Ohipera, me nga waahi hoki e nohoia ana e nga Wa- hine me nga tamariki, i runga i tenei mahi kino a taua tangata, katahi a Kanara Peitini Pauwera, ka tuku atu i tana whakahe ki taua tangata, mo tona mahi kohuru i nga Wahine me nga tamariki, kaati kaore rawa taua ta-