[NAMA 9, O TE TAU TUATORU.]______WAIRARAPA. HURAE MANE 15th 1900. [Wharangi No. 1] TE PUKE KI HIKURANGI.

[PUTEA.]

TE NGAKAU POURI. MO TE MATE URUTA. Tari o te Hekeretari o te Koroni, Poneke Mei 1900. Ko te mate kino whakaharahara tenei nana i horomi te tini te mano o te ta- ngata, o Asia, engari i roto i nga tau kua pahure tata ake nei, kua pa mai ki etahi takiwa o Polynesia, o Adelaide, o Queensland, o Sydney, a i naianei kua whakatata mai, ki Niu Tireni. He paruparu no nga whare me nga kainga, te putake mai o taua mate, na reira ka taea ano te arai. Heoi kia taea ai te arai taua mate, ka tika ia tangata ia tangata, Imi atu ki nga ropu takiwa ki te whakakotahi i a ratau, ka tahuri ki te wha- whai ki te peehi i nga paru kino, rae nga mea naunga, ine nga mea piro, a me tino kaha me tino kamakama hoki ratau ki te mahi kia kore atu ai nga mea paruparu me nga, mea kino, i roto i waho hoki o nga whare, me nga wahi katoa ano e nohoia ana hei kainga. Kia ma kia pai hoki nga kai, a kia pera ano hoki te wai iau. Kei nga wahi ma, kore paru, kore piro, e kore tana mate uruta e toro ki reira, tena ko nga wahi paru, ' kino, haunga, he kainga tuturu tena nona, kei kona ka puta tona kaha, i whiwhi ai ia i tona ingoa whakawehiwehi kua tapaina nei ki a ia. Ko taua mate he ngarara meroiti rawa nei. ma te karaihe anake e kitea ai e te kanohi, a piri atu ai i te tangata ki te tanga- ta, i te tangata ranei ki te kiore, i te kiore ranei ki te kiore, a i te kiore ranei ki te tanga- ta, toro haere ai taua mate, ko taua mate e pa ana ki te tangata raua ko te kiore, a i runga i te nui o tona pa ki te kiore ka, riro ma te kiore e tiri whanui ki te tangata. Ko te mea nui hei tirohanga ko tenei, mehemea ka tupato te whakahaere, ruarua noa iho nga mea e pa- ngia ana o nga kai-tiaki turoro e mate ana i taua mate uruta. Ko nga purapura e rere atu ai taua mate -' uruta i tetahi tangata ki tetahi tangata, e pi- ri ai ranei i te tangata ki te kiore, i te kiore ranei ki te tangata, e puta atu ana i roto i te. mimi, i te roke, i te huare ranei o te turoro, ka piri ano taua mate me ka riro ake i roto i te ha o te tangata i te wa ka maroke aua - mea paru, kino, piro, e kiia ake ra, ina uru ranei ki nga kai ki te wai ranei e inumia a- na, he mea piri mai ranei ki nga ringaringa i te raweketanga i tetahi mea kua pangia e taua mate, he mea ata werowero ranei te ki- ri i uru ai taua mate, he mea ngau ranei na te ngarara i uru-ai, a he mea ano i uru ma te kiri o nga kapukapu o nga waewae. Otira kaore e kitea ana nga paruparu o taua mate, i roto i te kakawa o te tangata. Tetahi ano whakamakeretia ai e te kiore taua mate nei, i roto i tona roke piri mai ai ranei i ona mate koroputaputa, ki nga kai ki nga miiti, ki runga ki nga mea taka-kai ranei, ki era atu mea ranei o te whare, na kona tere tonu te piri ki te tangata. Ko nga kutu nae nga puruhi o te kiore, me era atu ngarara e

ngooki ana ma runga i nga roke me nga mimi o te kiore, ma runga ranei i nga pirau i heke iho i ona mate, ka ai ena katoa hei tiri haere i taua mate uruta e pa atu ai ki etahi.

MAHI TUPATO HEI ARAI. Me ara te pakanga mo nga kiore katoa, i naianei tonu. Me patu katoa atu nga kiore, i roto i nga whare, i nga kauta i nga pataka, kaua rawa e taea atu e te kiore nga kai, me tahutahu nga karukaru ki te ahi, a me horoi nga pueru kia ma, kia pai te taka i nga kai ka toa, kia pai rawa te ma, kia para kore nga mea katoa o te whare, me whakatuwhera nga whare kia tae atu ai te hau pai ki nga ruma katoa kia whitingia ai hoki e te ra, kia pai ano te tiaki i te tinana kia ora pai ai, me tere te ope atu i nga roke me nga wai paru- paru o te kainga ki rahaki noa atu, a me ata mahi ano hoki he wai pai mo te kainga. Ko nga kiore mate e kitea ana e takoto ana me tere tonu te ringiringi ki te karetini, ki te wai wera ranei, kaua e pa te ringa, engari me kapekape te hapai atu ki runga ki te ahi kia pau atu. A kia kore ai te kiore e noho i nga whare, kaua rawa e waiho kia takoto noa nga ko- ngakonga kai, hei to atu i nga kiore ki reira, nae hanga kia tino kaha nga kapata takoto- ranga kai, kia kore rawa e taea e te kiore, me hanga rawa a roto ki te kapa maitai, ina mutu te kai me tere tonu te horoi i nga pu- reti, i nga kapu, me nga mea taka kai, o te kitini, a kaua e waiho kia taipu ana mo te ahiahi horoi ai. Kaua e rukea nga kongako- nga me nga maanga kai ki tua o te whare, ki te marae ranei o te kainga, ki nga rori ranei o te kainga, ki nga whenua ranei e piri ana ki ta kainga, engari me. whawhao mari- re ki roto ki nga paaki, he mea ata hanga, kia kore rawa ai e taea atu e te kiore. Kaua he heihei e whakanohoia ki te kainga, note- mea ko a te heihei mea e kai ai he kai ano hoki ena na te kiore. Ata tirohia nga awa poka me nga paipa kohatu rerenga mo nga wai paruparu o te kainga kia pai tonu ai te takoto, kei uru atu ma reira te kiore ki roto ki te whare. Me purupuru katoa kia kapi ra- wa nga waahi puare o raro o nga waara o te whare kei uru atu nga kiore ma reira. Kia pai rawa te tahi i te iari o te whare kia tino kore ai he mea paruparu o reira, tae atu ho- ki ki nga tepara hoiho, mehemea ra he pera kei reira; ko nga kai ma te hoiho me wha- whao ki roto ki nga paaki kia kore ai e taea e te kiore. Kaua ano hoki e waiho nga, kiore ina kitea e noho ana i roto i nga awa poka i roto ranei i nga rerenga mo nga wai parupa- ru o te whare, me patupatu katoa ka tahu ki te ahi, he karetini he ta hei hoa mo nga wahie kia tino pau ai te kiore i te ahi.

ETAHI MAHI HEI PATU I NGA ' KIORE. Me paitini.—Koia nei tetahi paitini. Kia ru- a waahi arsenic ma, kia Kotahi waahi otimira, ka whakakakara ki te hinu, rhodium, ki te aniseed ranei, ka whakauru he awe ahi hei whakapango. Kaua tenei paitini e hoatu ki runga ki te rohi kua oti te pani ki te pata kei kainga pohehetia e nga tamariki, engari me whakaranu ki te wai ka pokepoke ai. Me whakatu nga tawhiti hei hoa mo te paitini.

ETAHI ATU TIKANGA. Me auau tonu te titiro haere a nga Kai- titiro i ia Whare i ia Whare, kia tere ai te kitea me te whakakore atu o nga waahi kino, ma nga Ropu takiwa tenei mahi e whakahae- re. Ko nga awa poka me nga paipa kohatu ranei, e mahia ana hei rerenga mo nga wai paruparu, me tanu, a, me maka he Raima (chloride of lime) ki roto. He mea pai te haawhe pauna Raima ki roto ki te karani wai kotahi, ka horoi i te Wharo ki tera, hei patu i nga mate o roto i te Whare. Ko nga paru- paru katoa e o pehia ana i nga taone, me tere tonu te tahu ki te ahi. Kaua e whakaaetia kia haerenga tangata kia Whare kohikohi ai i nga karukaru tawhito, wheua, pukapuka, tini, me era tu mea katoa. Me hohoro te whakaatu ki nga Roopu takiwa ki nga Pirihi- mana ranei e nga tangata whai Whare, ina kitea ranei e ratau, he nui te matemate o nga Kiore, haaunga ia nga Kiore e matemate ana i te patini, i nga tawhiti ranei. KUPU WHAKAMUTUNGA:— E tika ana ano i runga i tetahi ahua kia kaua e wehi noa iho nga tangata ki taua mate Uru- ta, notemea ahakoa tae mai taua mate Uruta ki tenei Koroni, e kore e nui haere mehemea ka whakahaerea tikatia nga mahi kua oti ake nei te tohuttohu. Engari ma te tere a- nake o te whakahaere raua ko te pau katoa o te whakahaere o nga tikanga kua tohuto- hungi ake nei, e taea ai te taami taua mate kia kore ai e nui haere. J. G. WARD (TE WAARI.) Hekeretari o te Koroni.

Kia "Te Puke Ki Hikurangi," Tena koe, te Maunga i whakamahuru ai nga morehu o nga Tipuna, i ora ai te kakano ote kiri nei, ka kiia i roto i enei whakatupuranga he Maori te Ingoa. Haria atu ra nga kupu nei hei kata, hei whakahawea iho ma nga whanau- nga, he maha te tangata o nga Iwi nei o Ngapoutama o Pamoana, he maha hoki i haria atu e Te Aotea Tima hou ote awa o Whanganui, ara, o Ngawairiki, o Ngatiapa, o Ngatihau, o Ngaatitupoho, no Ngaatiruaka etahi, no Ngaatikura etahi, no Te Arawa, no Tuhoe, no Apanui, no Rongowhakaata, he hui hoki na te Ringatu i tenei ra, i te 1 o Hurae, kaati ite mutunga o nga mahi karakia a te hahi, a ite 20 meneti te paahitanga ote 8 ote po ka tonoa e Te Aohau, e Rangitahua, kia tu a Eruera Te Kahu ki te panui i nga putake a Timi Kara i korero ai i te hui ki Turakina, kia rongo a Ngaatiapa, a Ngapou- tama me Ngaatihau, otira nga Iwi . katoa, engari e takoto mamae tonu ana a Te Kahu i roto i ona paraikete, o te taenga atu ano ite paraire, po noa ao noa, po noa ao noa, ite rahoroi po noa ao noa, ite ratapu po noa ho- ki, ka whakahaua e nga Iwi nei kia ta ki runga panui ai, whakamarama ai hoki i nga putake e whai ake nei, ite mea koia tonu te Tiamana ote hui i Turakina, no reira kore