[NAMA 5, O TE TAU TUAWHA 4.]_____WAIRARAPA. MEI WENEREI 30th 1901._____[Wharangi No 1] TE PUKE KI HIKURANGI.

[PUTEA.]

HUI A TE KOMITI I PONEKE.

Akuhata 27, 1896. 7p.m. Te nohoanga o te Komiti rangatira i Po- neke, mo nga take hei whakatakoto atu ki te aroaro o te Pirimia. Te Tiamana: Ka panuitia nga take a nga rangatira i whakatakoto ai hei whaka- tikatika ma te Komiti, ka mutu te panui atu ki te huihuinga rangatira. Pepene Eketone, ka mea: E te Tiamana e inoi atu ana ki a koe me to Komiti, ko aku take i roto i nga take i panuitia maina, me unu mai ki waho, maku ano e whakata- koto ki te aroaro o te Pirimia, kua rongo koutou ki taku kupu mo aku take e pa ana ki oku iwi. Ko te take i penei ai au e te Komiti ko aku take i mahara ai au kaua hei ngaro, ko toku mahara hei tiaki tonu i a au me toku iwi aku take, kua kore nei i roto i tenei whiriwhiringa. - Wi Kauika :' Ka korero mo te ahua o tona takiwa, ara, o Taranaki, kei raro i te ringa o te Kai-tiaki mo te Katoa, i raro i te rohe kua takoto mo te Tai-Hauauru, ko ia he iwi mate, i raro ] te ringa o te Kai-tiaki. (He tokomaha ano nga tangata i tu mai). Tiamana, ka mea : E whakamarama ana ia mo te inoi a Pepene, kia unuhia ana take i roto i nga cake kua oti nei te whakatopu, hei whakatakoto atu ki te aroaro o te Pirimia a te Hatarei. E mea atu ana ahau, kei te mau tonu nga take a Pepane, i roto i nga take kua panuitia atu nei, kotahi tonu te take a Pepene i unuhia ko te mana o te rima-rau eka, me nuku ki te mano eka. 2. Ko ta te Komiti i whakauru ai ki nga take a Pepene, ko tenei, ko te whakapuare i te hoko me te reti, ki te takiwa o Ngati-Mania- poto, me taka ki raro i te Komiti Poraka ma te Komiti e whakaae te reti me te hoko, ki mana ai aua hoko aua reti ranei. Koia nei noa te wahi i whakaurua e te Komiti i runga i te ahua e tonoa nei kia tangohia nga niho o roto i taua Komiti Poraka. He tokomaha nga tangata i korero mo taua unu a Pepene i ana take. Tiamana, ka mea: Ka whakaaetia te toho a Pepene, kia unuhia ana take kia wha- kahokia atu ki a ia, ma ana ano e whakata- koto. Whakahokia ana e te Tiamana nga take a Pepene ki a ia. Wi Pere: Kaore au i Le whakaae ki te whakaaro a Pepene e mea nei kia puare te hoko te reti ki tona takiwa, no te mea ki te puare te hoko ki te takiwa o Ngati-Maniapoto ko te takiwa tena e ngaro atu ai te whenua o Ngati-Maniapoto. He pono tenei korero. Engari mehemea he whakapuare, i te hoko me te reti ma te Komiti Poraka s whakaha- ere, i runga i nga kupu tohutohu, whakaae a te iwi nona taua whenua, katahi ka mara- ma. No te mea ko te huarahi a Pepene, koinei te huarahi i mate ai te motu nei, e pukai nei nga Pitihana i te whare. Kaati i runga i te hiahia o Pepene, kaati kia watea te Komiti kei eke koutou ki te whakaae ki nga take a Pepene, a ka kiia na koutou i tono he mate mo te takiwa o Ngati-Mania- poto. Tera atu te roanga o ana korero. He tokomaha nga rangatira i tu mai ki te korero mo taua take. I muri ka whakahaerea ko te menemana a Wi Kauika. Heoi nukuhia ana mo te tekau i te ata.

TE PIRIMIA ME NGA MAORI.

Ko te whakatutukitanga o nga whakaaro o te, iwi Maori, i te huihuinga mai ki Poneke nei, i te tuunga o tenei Paremata; a i tua o te tina o te Hatarei, ka whakatakotoria atu nga take ki te aroaro o te Pirimia ; kati ko tenei huihuinga, koia nei tetahi o nga huihuinga tino nui atu i tu ki Konei, kai ko atu pea i te 200 rau nga tangata o nga wahi katoa o tenei koroni i hui mai; he mea whakahuihui e te Pirimia, a, he mea powhiri e te wahine a te Puni, mokopuna a tetahi tino rangatira ko te Wharepouri te ingoa, ara, te tangata tuatahi nana i whaka- noho te Pakeha ki te Tauranga o Poneke. Ko H. T. Whatahoro te Tiamana o te Komiti, hei hoatutanga i nga take i whaka- huihuitia ai ratau e te Pirimia a, i karanga- tia ai hoki ngarangatira o nga hapu o tenei motu kia tae mai ki taua hui;— Ko te take tuatahi i whakaarohia o te Komiti, a i whakaaetia hoki me whakatakoto ki to aroaro. Ko te taima tuatahi tenei i puta ai te tono a nga mangai o te iwi Maori i konei ki te Kawanatanga, kia whakaaetia kia tukua o ratau whenua ki raro i nga tikanga whaka- haere Kaporeihana o te ture. E mohio ana ano koe rau noa atu nga Pitihana kua tukua ki te Paremata, tono kia mutu ta te Kawana- tanga hoko i nga hea motuhake o te tangata i roto i nga Poraka whenua. Ko te tino hia- hia o nga tangata maori i naianei, he tuku Pitihana ki a koe e te Pirimia, me tou Ka- wanatanga, tono kia whakaaetia kia whaka- korea te mana hoko o te Kawanatanga anake, a kia tukua te whenua ki nga Komiti; a ko nga hoko katoa me whakahaere me whakarite e nga Komiti i runga i te whakaaetanga a nga tangata ao ratau ia Poarka ia Poraka whenua a me pena hoki te tikanga mo nga riihi. E mea ana matau me pa tenei ture ki nga takiwa katoa o tenei koroni, haungaia te takiwa ki te whenua o te Kingi Maori. Tuarua: E hiahia ana tenei hui kia whakakorea te mana o te Kai-tiaki o te Katoa, mo runga i te taha ki nga Poari Kaporeihana, a, me tu ko te Komihana takiwa mo nga whenua Karauna hei riiwhi moua, hei hoa whakahaere mo te Komiti i raro ano ia i ta te Kawanatanga tohutohu. Wi Pere:— Te take i tono ai nga Maori kia mutu te hoko a te Kawanatanga i te hea takitahi i roto i nga Poraka whenua, he mate tena mo te Maori. Ina hoki, mehemea tena ano he Poraka whenua kua whakapaia e nga Maori, a e mahia ana hei paamu; tena pea e tae mai te Apiha a te Kawanatanga ka hoko i etahi o nga hea i roto i taua Poraka, heoi kua he te mahi paamu, kua kore e whai tikanga te Poari Kaporeihana o te tura nei. Tetahi hoki ki te whakahaere tonu te Ka- wanatanga i te tikanga hoku takitahi i nga hea, kua kore he take e tahuri ai nga Maori ki te tuku i o ratau whenua ki raro ki nga tikanga Whakakaporeihana o te ture, ka ki hoki te nuinga o nga Maori "He-aha te huanga, o te mahi whakatu Komiti ? ka pu- ritia e matau o matau whenua ka hokoa atu ki te Kawanatanga"— E mohiotia ana he iwi kuare te Maori, e kore ratau e whakaaro mo nga ra e haere ake nei—he torutoru nei pea nga tangata o roto i te Poraka e whai-wha- kaaro ana mo nga ra e haere ake nei, a, ka pupuri ratau i t3 whenua. Kaore hoki he painga o te Kai-tiaki o te Katoa, no te mea he nai nga utu e puritia ana e ia, o roto i nga hua mai o nga whenua maori mo te whakahaere, no reira i whakaae ai te hui me mutu te Kai-tiaki o te Katoa, me whakata ko te Komihana o nga whenua o te Karauna o te takiwa e takoto nei te whenna, hei riiwhi mona, hei hoa mahi mo nga Komiti. Kauika (o Waitotara) Kai te mohio koe i tangohia te whenua i taua takiwa e te Ka- wanatanga, i ranga i te Raupatu i nga ra o te whawhai. I whakahokia mai etahi whe- nua ki a matau ki nga Maori, ko aua whenua i whakahokia mai ra e te Kawanatanga hei Rahui mo nga hapu, kai raro i te Kai-tiaki o te Katoa, a, e whai-mana ana ia ki te riihi atu i aua whenua ki nga Pakeha, mo te 21 tau, ka pau taua 21 tau ka whai-mana ano ia ki te riihi atu ano i aua whenua mo te- tahi atu 21 tau. No reira ka tono atu au ki te Pirimia, kia paahitia tetahi ture wha- karite tikanga, e hoki atu ai aua whenua ki nga Maori ma mutu nga riihi tuatahi, mo nga tau e 21, a me mutu te mana o te Kai- tiaki o te Katoa ki aua whenua. Te Pirimia:— E nga rangatira me nga tangata o te iwi Maori, kua huihui mai nei ki konei i tenei ra, he nui te koa o toku ngakau mo toku kitenga i a koutou, heoi ra e ngahoa, me ata hurihuri marire e nga Minita tenei take kia ata pai ai te paenga o enei take katoa. Kaua koutou hei ki no te Kai-tiaki o te Katoa te he, heoi hoki tana he whakarite i nga tikanga o te ture, engari na te kore e marama, na te to hoki o nga kupu o te ture, na reira e kore e taea e ia te whakahaere he tikanga ke atu i to naianei. Engari me penei ke te tikanga o ta koutou kupu "Kaore matau e pai ki tena, me takoto topu tonu te Poraka whenua, e mea ana hoki matau, me noho katoa nga tangata no ratau te whe- nua ki runga ki te Poraka, ma te Komiti e whakahaere te tikanga mo te whenua" E ki ana koutou me kaua te tangata kotahi e whakahaere mo runga i te whenua, engari me whakahaere i runga i te tikanga whenua o te iwi kaua i runga i te tikanga motuhake. Kei te pena taku titiro atu ki a koutou kupu mai. Na, tenei te raruraru nui mo tatau : kai nga whenua, kua oti nei te wehewehe, kua whakataua nei te paanga o te tangata kotahi, era pea e puta he kupu whakahe