[NAMA 20.]______WAIRARAPA HURAE HATEREI 16 1904 TAU TUARIMA.] TE PUKE KI HIKURANGI [PUTEA]

Ko nga ra o koutou tau e whitu tekau tau, ma te whai kaha ka waru tekau tau. Kei konei Koutou, ehaere ana ahau ki toku Atua ki to koutou Atua, ki toku matua ki to kou- tou matua. Kua tutaki te mahi tohu me te pono, kua hongi kia raua te tika me te rongomau. Haere atu ra e koro, te mana, te kaha, te pou-tokomanawa., te okiokinga o nga kii o te tikanga, haere i runga i te rangimarie me te honore o au mahi nunui i mahia e koe i a koe e kori ana i roto i nga tau maha o toou oranga i tenei ao. E nga iwi o nga motu e rua nei, tena kou- tou, i raro i te atawhai a te matua i te rangi, e here nei i te rangi-marie me te maunga- rongo ki runga ki nga motu e rua nei, hei whakahonore ma nga koroua ma nga kuia i to ratau taenga mai ki tenei wa, hei whaka- honore" hoki ma nga tai-tamariki, manga tai-tamahine, te nui te tini noa iho o nga mahi whakaahuareka e puta mai ana i to ratau na wa ; nga tai-tamariki me nga tai- tamahine, kua uru nui atu ki roto ki nga matauranga o tatau whanaunga e heke mai nei i nga moutere o waho i te moana, ko ra- tau kei te kite i te kaha o nga mahi o ia moutere o ia moutere, o ia iwi o ia iwi, i runga i te mata o te whenua, ko ratau hei pupuri i nga tikanga o tenei wa e haere ake nei. Tenei ra e te iwi te oha a to koutou wha- naunga te haere atu nei ki o koutou marae whakamanawa haere ai kia koutou, ehara i te mea he aha ranei te take, heoi ano na te aroha ki nga tikanga a to koutou whanaunga i waiho ake nei i te aoturoa, wehe atu ana a Tamahau, ki te moenga te taea te whakako- rikori, ka noho te taonga a to koutou wha- naunga i roto i te-whare-potae, naku i tiki atu i huaki te tatau o tona whare, heoi kua puta atu ia kei waho. Haere ki Poneke, ki nga whare huihuinga o nga rangatira o nga motu e rua nei, e tu ai a Tamahau Mahu- puku ki runga whakapuaki ai i ana whakaro ki waenganui o te whakaminenga rangatira tane wahine, i nga tikanga tohu i te tangata tohu i te tai-tamariki, tohu i te tai-tamahi- ne, nga tikanga o te wa i nga kaumatua, kaore i rite ki nga tikanga o- tenei wa., kei te neke haere tonu nga painga, ina hoki o tatau whanaunga te iwi Pakeha e heke mai nei ki to tatau moutere, e pikau mai nei i ta paraoa i te huka, i te raihi, i te tini noa iho o nga kai. I te wa i nga kaumatua e tahuri tona . ana ki te kai tangata, na te whakapono o to tatau Ariki o Ihu Karaiti, ka taka te tapora haangi i runga i nga tuara, e hika ma ka pai te noho, kia koa ra ia kia takatu i roto i o koutou ngakau nga mahi pai i o koutou na ra, na i te wa i nga kaumatua kaore e kite i tenei mea i te kakahu, no roto i tenei wa ina e kakahu nei i nga kakahu o tatau whanaunga me te tini noa iho o ana mea papai. Kaati ahu atu ki te Paremata kia Timi Kara raua ko te Hetana, kei reira ratau e whakariterite ana i nga tikanga e pa ana ki te iwi Maori, te kai whakaoti i ana wha- kaaro ko te Hetana ko Timi Kara, kaati me hoki mai koe ki te kainga nei, i te tau 1894 ka tukua a Wairarapa moana ki te Kawana- tanga, te waahi i tukua ai ko Pitini Puihi, ko te waahi tera i tu ai a Tamahau ki te manaaki ia te Hetana, te tangata nana i whakapuaki ta raua kupu na tona iramutu na Tunuiarangi, i tukua ai te moana nga ta- ngata nga taane nga wahine me nga tamariki ki te Pirimia. Ko taua moana ka toru tekau maono 36 nga tau e takoto ana, he tautohe i waenganui i te Kawana me te iwi nona te moana, mehemea i waiho tonu e Tamahau taua raruraru kua ara pea he raruraru nui, ko te taunga tenei ki raro i a ia e takoto nei, kei te whaimana tonu te iwi Maori ki to ra- tou moana, ko te raruraru tenei na Tamahau i whakaoti ki te aroaro o te Pirimia raua ko Timi Sara, i muri i nga rangatira nona taua moana, tenei ano nga whakaatu-ranga o taua wa, kaati tenei. Te ra te Kotahitanga mo te Tiriti Ki Wai- tau i kei Pewhairangi e tu mai ana, i te tau 1891l kaore ia i tae ki taua hui, ko tona ira- mutu ko Tunuiarangi i tonoa e ia kia haere, ko te taonga i hoatu e ia lu roto ki te ringa o Tunuiarangi ko te whakaahua, tokorua nga tangata, e whawhati ana tetahi i nga ra-

Heretaunga ona hoa ko nga rangatira o te Tairawhiti, ka haere ratau ki Pewhairangi, heoi ka whaka- haere ratau i nga tikanga o te Tiriti o Wai- tangi, otira ko te Tiriti o Waitangi i tonoa e Tunuiarangi me ona hoa rangatira, ka riro mai ia Tunuiarangi te Tiriti. Ka tonoa e Ngapuhi kia Tunuiarangi kia waiho atu te whakaahua i te pupu rakau, ka mahue atu ka hoki mai a Tunuiarangi nae nga rangatira o te Rawhiti, ka tae mai ki Heretaunga ka waiho atu e Tunuiarangi te Tiriti, ka hoki mai ia ki te kainga nei, i te tau 1892 ka po- hiritia e Henare Tomoana, e Peni Teuamai- rangi, e Puhara Hawaikirangi, e te Teira Turerero, e Mohi Te Atahikoia, e te whanau a te Hapuku, otira e o ratau hapu katoa kia hui nga iwi o nga motu e rua nei ki te Wai- patu, ko te hui tera e tae ai a Tamahau mo ona hapu, ko te tino take i whakahaeretia i reira ko te mana motuhake mo te iwi Maori, te kawenga ki Poneke kaore paahitia, i te tau 1893 ka tu ano ki te Waipatu, ka whakaha- eretia ano ko taua take kaore i oti, i pau nga matauranga o nga rangatira ki te wha- kahaere kia paahitia he Ture motuhake mo te iwi Maori e te Paremata kaore i paahitia, i te tau 1894 ka riro ia Wi Pere me ona iwi taua hui o te Tiriti, ka tu ki Pakirikiri wa- hi o Turanga, ka whakahaeretia ano taua take te mana motuhake, otira te rua o nga take ko te haina haere i nga ingoa o nga iwi o nga motu e rua nei, ki runga ki te Kirihipi kia hapainga ko te mana motuhake, hei ture mo te iwi Maori, ka tapiritia mai e Wi Pere ko Pinepinetekura tana take, te kawenga atu ki Poneke kihei i paahitia, na, ka kumea ano