TE PUKE KI HIKURANGI

[PUTEA]

Kei hoha te ngakau ki te hoki tuarua o a matau whakamarama, mo runga i enei kau- papa ka tuhia iho nei, ara:—• . Nga mahi aroha a te iwi Maori, mai i nga tipuna tae mai nei ki nga mataa, he mea karakia katoa ki a ratau karakia ano, te ma- . hi, whakairo rakau he mea karakia na nga . inatua ki nga. tamariki, te mahi tapiko he mea karakia na nga matua ki nga tamariki, te mahi kai he mea karakia na nga matua ki nga tamariki, te tu ki te pakanga ki te hoa- riri be mea karakia na nga matua ki nga tamariki, tetahi patu i te tangata he mea karakia pa nga matua ki nga tamariki, te huna kai he mea karakia n» nga matua ki nga tamariki, te whakaea kai be mea karakia na nga mataa ki nga tamariki, te ako korero he mea karakia na nga matua ki nga tamariki, ki te mahia he whare whakairo, ka ata huri nga tangata; mahi ki te taa tohetohe, kua ahua pukuriri etahi mo te kore kaore e wha- kaae ki ta ratau, a ki tana take, ranei ka karakiatia kia kore e oti taua whare, hei te haerenga atu o tetahi taha ki te mahi i nga poapoa whakairo ka eke ki runga kaore, e kaha ki te mahi, ko etahi ka moemoe noa iho, hei reira ka mohio tetahi taha kua mate ta- tau, katahi ano ka tahuri ki te karakia ia ratau, kia hoki mai ano to ratau kaha kia ratau, kaore e roa kua hoki mai ano to ratau kaha kia ratau, a tae noa ki. te otinga, mara- nga noa te whare ki runga ; ka oti te whare he karakia ano te huakitanga i te whatitoka me te takahanga i te paepae, kai awha, ki te timata te mahi i te whare ka tapu katoa nga maramara, e kore e tika kia tahuna ki te ahi, to tangata hei titiro i nga hapa o te whare, he wahine mohio maana e whakaata ki nga , taane te koha o te whare, tetahi kaore te wa- hine e tae ki te waahi e mahi ana nga taane a tae noa ki te otinga o te whare, hei reira rano riro ai ma te wahine e titiro, koa tuhia ake nei.

Rehua.

Tokotoko, he Maipi, he Pai- aka, be Patu-pounamu, he Patuparuoa. he Pou-whenua, he Onewa, me etahi ahua ra- kau, hei te taenga ki taua waahi ka karakia ano i mua atu o ta raua mahi, kia ongea te kiri, kia tara, kia wana, kia kore ai e tata mai te wehi, te ongaonga i te hoa-riri, ka muta ka hoatu tetahi ki a ia, taua rakau he Tokotoko, ko te mahi he wero i te tamaiti, ko ta te tamaiti tana mahi be karo kia taha ia ia taua rakau, ki te kore e ta ka mahue ena rakau ka whatoro atu tona tipuna ki te Maipi ka hoatu ki te tamaiti tetahi ko tetahi ki a ia, ko tona mahi he wero he whiu ki te ta- maiti, heoi ma ana he karo kia. taha nga mahi a te kaumatua ata, ka kore e pa i a ia ki mahue era rakau, ka mau mai he rakau ano, ka pera, tonu te mahi a rumene noa nga rakau ra, heoi ka hoki ki te kainga, ka pera tonu te mahi a pakeke noa te tamaiti, te pu- tanga mai o te hoa-riri .tu tonu atu taua ta- maiti hei toa ki te riri, tareha atu ana te ingoa ki ranga, kaati tenei waahi. Ko etahi o enei mahi kei roto is te "Puke" i nga putanga ka hori nei, ko te patu tenei i te tangata i haere tonu mai i nga tipuna tae noa mai ki naianei, e kia nei he makutu. Ko te karakia mo te ako korero, be mea hanga ki te whare motuhake, kaua rawa e tata te kai ki roto me etahi ritenga, kaore e tika ki te haere ki roto i tena mahi, kaore te katoa e mohio ko nga tamariki anake, he mea karakia ano i mua atu o te korerotanga. Kia pukenga i roto, kia hihiri i roto, kia wananga i roto. Tera atu ano te roanga o tenei karakia, ko te waahi tenei i mau ake. Ko taua mahi kei reira nga korero one nga karakia me nga mahi katoa, e akona ana ki nga tamariki rangatira anake, kaore te ta- maiti ware e ura ki roto, nga karakia rao te ngakau wareware kei reira ano, e kore e mau i nga tamariki rangatira tetahi korero mana mehemea ko te tamaiti ware nei e mohio ki

taua karakia, ka noho mai ia i waho o te wha- re korero, ka tangohia atu e ia nga korero kia riro i a ia, te putanga atu o te mahi ta- mariki ra wareware topa ake ki nga korero o roto o te whare nei ko te ingoa o era tu whare he whare Wananga, ko te ahua o tenei ingoa o te rangatira ehara i te mea e tau ana te mana ki runga-i te, iwi. katoa kaore, engari e tau ana ki ranga i ona hapu ake, e penei ana ko mea te hapu ko mea te ranga- tira, ko mea te hapu ko mea rangatira, e penei ana te ahua, ki te pata he kupu whaka- iti ma tetahi o enei rangatira ki tetahi o raua, heoi ka ara he pakanga i waenganui ia raua, ki te rite to raua toa kua pai, ki te hinga te- tahi o raua koa waiho hei-kupu whakatauaki ma nga uri o taua rangatira i mori i a ia, koia tenei kia kaua rawa e rangona te kupa whakarangatira i nga uri o te rangatira i mate ra, ki te rangona he kupu kaore e wai- ho te whakautu, kaati hei konei mutu ai te- nei waahi. Enei mahi katoa e tuhituhia nei, tera atu te nui te roa o nga mahi a nga tipuna, mei penei to ratau ture me to te Pakeha nei, kua. tuhituhia ki te Paipera a ratau mahi, penei kua. pai te matakitaki a nga uri i muri i a ratau, ko tenei kaore i tuhituhia e ratau ki roto i te ngakau o te tamaiti kua tuhia ake nei, te matenga o tena tangata haere tonu atu ana korero i a ia, koia nei rawa te mate o tatau tipuna, ko te mohio o nga uri kia ratau mahi he mohio-ngakau, e mau ana i a ratau ko waenganui, kotahi te kupu, neke mai ki tua mai, kotahi te kupu neke mai ki tua mai, kotahi te kupu ka pera haere a tae noa mai ki tenei whakatipuranga, e whakaa- ta nei i roto is te "Pake" i nga whakapapa tipuna e whakahehe haere nei i nga whaka- papa, kotahi ano te ingoa o te tipuna na ana i whakaputa tona kawai ki te ao nei, ka wai- ho hei tautohetohe, ina te whakautu, ko nga koiero tonu tenei a oku kaumatua ki au, e kore au e riro ata i tena korero, kaati e tako- to nei enei mahi katoa i roto i o tatau Nu- pepa, kaore ano i mohiotia te otinga pai, e rite ai te whakaae a te hunga tokomaha ki nga ingoa o nga-tipuna taane wahine otira me whakamatau pea ki te kokomo ki roto ki te hui whakapapa mea ake nei ta kaati tenei. Ko enei korero e tuhi iho nei kaore he painga ki te titiro iho o te tangata ki tenei pepa, otiia ko to tatau mate tenei, e penei ana, hei aha atu enei korero ma tatao, i te mea kaa kore he whenua, tenei kupa a te tangata kaore i te marama, ko nga tipuna ano nga take i whiwhi ai nga uri ki te whe- nua, he tika kaa riro i te Pakeha o tatau whakapapa, kua kino noaiho te takoto i roto i nga pukapuka, be ahakoa me ata whiriwhiri marie, ko tenei mana o te iwi Maori kua taupokina ki raro ngaro ngaro rawa atu e kore ano e kitea ata. . , , Kaati me waahi i konei tenei Kaupapa ko- rero, mo te taha ki nga wahine tenei.