[PUTEA]

I tera putanga o te "Puke Ki Hikurangi," i whakamaramatia e matau i reira, te tikanga o te wehewehenga o nga ra me nga po, ara, i awatea ai i po ai hoki. Kaati ko tenei ka whakamaramatia e matau ki nga hoa, te ti- kanga o te taiawhiotanga o te ao nei i te ra, me te wehenga o nga tau i whai tau ai. E- ngari ka ata kii marire atu matau kia koutou, kia mahara ano koutou ki ta matau whaka- marama, i te tikanga o nga 'Pooro" (Poles) me te "Akihi" o te ao nei, i whakamarama- tia ra e matau i tera putanga o te "Puke." Notemea he mea nui rawa enei hei mahara- tanga ma koutou ki aua kupu, kia tino ma- rama ai hoki o koutou hinengaro ki te tikanga o a matau e whakaatu ai, ara:— Na, i te mea kua tino marama tatau he Porotaka te ahua o te ao nei, a, he mea hoki e takahurihuri ana pera me te Potaka, mehemea hoki kaore e takahurihuri ana, kua kore e whitiwhiti haere te awatea nae te po hoki, kaati na te mea kai te hurihuri te ao, koia i whai awatea ai, a, i whai po ai hoki. Otira tera ano tetahi haere a te ao, haaunga ia te take i po ai i awatea ai hoki, ara e tai- awhio haere ana i te ra; kotahi taiawhiota- nga o te ao i roto i te tau kotahi. He mea e tino marama ai tenei, me tango mai e tatau he pooro me te kanara, ara, hei ritenga mo te ao me te ra. Otira he tini he mano nga whetu kei te takiwa o te rangi, i waenganui o te ra me te ao, engari kaore e kitea ana e tatau i te awatea, i te kaha o te kanapa o nga hihi o te ra. Heoi me kii e tatau kua marire te Pooro, ara, kua kore e huri haere ; na, me- hemea i pena te ahua, kua awatea tonu ko te taha anake o te pooro e hangai ana ki te kanara, ara, ki te ra ; a, ka kitea tonutia ho- ki te kanara e tu tonu ana i tona takiwa, kaore e neke kaore e aha. Ka titiro atu ho- ki ki te waahi pouri, ara, ki te waahi kaore e kite i te ra, ka kitea tonutia nga whetu e titi ana i taua takiwa o te rangi, kaore e ne- ke kaore e aha, engari ka kitea tonutia ko aua whetu ano e titi tonu ana i te waahi ko- tahi. Kei nga waahi o te pooro ara o te ao, e tata ana ki te rohe o te maramatanga me te pouritanga, e tapahi haere nei i taua rohe ki runga tonu ki nga "pooro," ka titiro atu ki aua waahi te tangata i te ao nei, ka kitea te ra i te taha ki te pae o te rangi e tu tonu ana, me nga whetu hoki, kei tetahi taha anake b te pae o te rangi e tu tonu ana, kao- re e neke kaore e aha, a, kaore hoki e kitea etahi whetu ke atu, ara, mehemea i tu tonu te pooro ara te ao nei, kaore i takahuri haere, heoi tena. Ko tenei me titi e koutou tetahi pine ki waenganui tonu o te pooro, hei ritenga mo te tangata e tu ana i te ao nei. Kia hangai tonu te upoko o te pine ki te kanara i waiho ra hei ra, katahi ka whakaporotiti i te pooro, hei ritenga mo te hurihanga o te ao nei; na, ka kite koutou ka taka rawa atu te tangata, ara, te pine, ki waenganui o te taha marama o te pooro, a, kaore e roa kua taka hoki ki roto ki te waahi pouri, te taha ki tua o te pooro i te ritenga ki te pine, a, ka hurihia ano, ka whiti ko te pine ki waenganui pu o te pouritanga, ka pena haere tonu te ahua. Na ko enei waahi e rua, ara, ko waenganui o te maramatanga nae waenganui hoki o te pouritanga, ka waiho hei ritenga mo nga waahi e nohoia ana e te tangata i te ao nei, i waenganui o te ra, me te weheruatanga hoki o te po, i te hanga e huri nei te ao. Na ka mohio koutou i konei, mehemea i noho tonu te ao i te waahi kotahi, a, kaore e haere atu he waahi ke; penei ka kite tonu tatau, ko nga whetu tonu ano o nga wehe- ruatanga katea, a, ko aua whetu ano hoki i nga ata-po katoa, me nga ahiahi hoki, e kore hoki e kitea he whetu ke atu, engari ka mau tonu ko aua whetu katoa o te ahiahi, nga whetu o te weheruatanga, me nga whetu ho- ki o te ata-po. Otira ko nga whetu katoa e kitea ana e tatau i nga weheruatanga o nga po, o nga Raumati, he whetu ke, i nga whetu e kitea ana e tatau i nga weheruatanga o nga po o nga Hotoke. Na kua tino rereke rawa tenei nga whetu i roto i nga marama e ono. Ki te mea ka ata titiro tatau ki nga whetu i roto i nga po maha noa atu, ka ata kite tatau kua neke haere katoa nga whetu ki te taha atu ki te Hauauru. Na, kua neke haere tenei tetahi waahi, i roto i nga ra torutoru nei, a, ina tutuki te tau tinana, ka hiko atu ki roto ki te tau hoou, ka kitea e tatau -ko nga whetu ano i kite ra tatau i nga weherua- tanga o nga po o te timatanga mai o te tau tawhito, koi ra ano nga whetu e titi ana i te rangi, ara, kua hoki mai ano tatau ki te rite- nga ki aua whetu. Kaati i naianei, me wha- kaawhio haere e koutou te pooro i nga taha o te kanara, kia rite ano ki te huri a te ao e huri nei, (ara me whakahoki ke tona haere i to nga ringa o te Wati, me huri atu i te taha maui ki te taha katau) katahi koutou ka tino marama ki te tikanga i pena ai. Na, kua kite tatau e kotahi ana te huriha- nga o te ao i roto i te rangi kotahi, a, e ko- tahi ana hoki tona taiawhiotanga i te ra, i roto i te tau kotahi. Ko te take tenei i whiti ke ai nga whetu, ina tirohia atu e tatau i nga po katoa, i nga waahi katoa o te ao ; ahakoa i Niu Tireni, i Ingarangi, i Merika, a i era atu waahi ranei. Ka kite hoki tatau e neke haere ana tetahi waahi iti nei i roto i nga po katoa, kaore e pumau tonu ana i te waahi kotahi, tae rawa atu ki te ono marama, kua tino nui rawa atu te rereketanga o te haere o nga whetu ; a, i te tutukitanga o te tau tu- turu, ka kitea e tatau, ko aua whetu nei ano i taua waahi tonu ano, i haere atu ai, i te tirohanga tuatahitanga a te konohi tangata. Me titiro ano hoki koutou ki te kanara me te pooro, a, ka kite koutou e pera ana te tai- awhiotanga haeretanga o te ao i te ra, i roto i te tau kotahi, me tona hurihanga hoki i runga i tona "Akihi" (Axis) i roto i te rangi kotahi. Notemea hoki, mehemea e tutuki ana tona taiawhiotanga i te ra, i roto i nga marama e ono, kua kitea nga whetu o te tua- tahi i te mutunga o nga marama e ono, ara, kua hoki mai ano tatau ki te takiwa o aua whetu. Na, ko te take tenei o te wehenga e kiia nei he tau, ara, ko te takiwa i tutuki ai te taiawhio haeretanga o te ao i te ra, a, ho- ki noa mai ki te waahi i haere atu ai ia, kua tutuki tena ki te tau tinana, ka timata ano te huri haere o te ao ka kiia tena he tau hou ; ahu atu ki mua ki ona wehewehenga maha o roto i te tau. Ki te mea ka ata titiro koutou, ka kite ko- utou e rua nga waahi o te pooro e rite tahi ana te pamamao atu i te kanara, ara ko nga waahi putanga o te aho i te taha ki runga o te pooro, me te taha hoki ki raro, e kiia nei he "Pooro" (Poles) i korerotia ra e matau i tera putanga o te "Puke." Kai te huringa o te pooro, ka whiti haere tonu te marama- tanga me te pouritanga ki nga waahi katoa o tona mata ; ka rite tonu hoki te roa o te ha- erenga i roto i te pouritanga, ki te roa o te haerenga i roto i te maramatanga, ko nga "Pooro" anake te waahi e hapa. Waihoki me te ao e noho nei tatau, mehemea i rite tonu nga "Pooro" (ara nga pito o te ao e ta- kahurihuri nei), te pamamao atu i te ra, pera me nga pito o te pooro e rite tahi nei te mamao atu i te kanara, penei ko nga waahi katoa o te mata o te whenua (ara o te ao), ka whiti haere te maramatanga me te pouri- tanga i te hanga e huri haere nei te ao, ka rite tonu hoki te roa o te haerenga i roto i te maramatanga, ki te roa o te haerenga i roto i te pouritanga, ko nga "Pooro" anake te waahi e hapa ana; a, ka rite tonu te roroa o nga rangi me nga po, i nga waahi katoa o te ao tutuki noa te tau. Ka pena ano te tikanga, mehemea i tu tika tonu te ao nei i te hangaitanga ki te ra, (pe- ra me era kupu kua kiia ake ra) penei ko tetahi haawhe anake o te ao ara o te whenua, e marama ana i nga hihi o te ra. Pera hoki me te maramatanga o te kanara, i waiho ra hei ritenga mo te ra, e puta ana te marama- tanga ki te haawhe anake o te Pooro e anga- nui ana ki te kanara, a, ko te rohe o te taha