HE KUPU WHAKAMARAMA.

NAMA 127.

GISBORNE.

" He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere."

OKETOPA 1908..

"Kui! Kui! Whitiwhitiora."

HAHI O INGARANGI.

KI to matou whakaaro he mea tika kia whakaaturia e matou te ahuatanga o te Hahi Mihinare ara o te Hahi o Ingarangi, ko tona tino ingoa ia ko te Hahi o te Porowini o Niu Tireni, kia mohio ai nga tangata o te Hahi ki te kaupapa, ki te kauwhau, o to ratou Hahi, kia kopia ai nga mangai o nga Momona kuare e maia nei ki te ki na Henare VIII i hanga te Hahi, a e mea nei ano nga Maori kuare o te Hahi Pikopo i whanau mai te Hahi Ingarangi i roto i to ratou. Nui atu te mohio o enei tangata ki te Hahi, mohio ke uta i nga pihopa ara i te hunga no ratou te Hahi, hei nga korero ake o ratou na hahi kahore e mohio, ka whaka- teka mai ranei ki nga korero tika.

He mea tika ano hoki kia puta etahi kupu a matou mo te Hahi puta noa i te Ao no te mea he tokomaha nga Maori e mea ana he hahi anake, no te mea e karanga katoa ana ki te Atua. He korero tino he tenei no te mea e karanga ana ano te rewera ki te Atua me te wiri ano (Hemi 2, 19) a e kore e taea te ki he tika te hahi o te Rewera i te mea e karanga ana ano hoki ki te Atua. Ma te kaupapa ke ma nga hua hoki e matauria ai te tika o te hahi.

Kahore e tino marama te tau i tae ai te Rongo Pai ki Ingarangi. Ko nga tangata tuatahi ki te kauwhau i te Rongo Pai ki Ingarangi i whakawhiti atu i Oropi ara i Karia. E tino mohiotia ana

ia tenei ara ehara i te Hahi o Roma i matua kauwhau te Rongo Pai ki nga hapu o Ingarangi. I te tau 597 ka tonoa e Popa Kerekere a Akutini ratou ko ona hoa kia haere ki Ingarangi, tae atu ratou kua u noa atu te Hahi o Ingarangi otira momotu tonu ano nga pihopa i to ratou na Hahi. Kotahi ano te Hahi o Ingarangi i enei ra a kotahi ano mohoa noa nei. I whai te Popa kia tau a Ingarangi ki raro o tona mana, kia tu ko ia hei upoko mo te Hahi mo te whenua hoki, otira kahore te toto Ingarihi i whakaae kia whakaponongatia ia, heoi i te tau 1531 ka tu te hui a te Hahi a whakaritea ana e taua hui kahore rawa he mana o te Popa ki runga o to ratou Hahi. I nga ra i a Kuini Mere ka tohe ano te Popa kia tau a Ingarangi ki raro o tona mana, otira whakapakari tonu te Ingarihi ki te wehe tonu i to ratou Hahi i to ratou whenua. I tonoa e te Hahi o Roma he taua kaipuke, he ope hoia hei raupatu i Ingarangi i whakawehi ia ki te hoari ki te kohuru, kore rawa te Hahi o Ingarangi i nukunuku. No Aperira 27, 1570 ka puta te panui a Popa Piu V., kia mutu rawa te whakapiri atu o nga tangata katoa e whakaae ana ki tona mana ki te Hahi o Ingarangi. Ka marama ki a tatou ehara i a Kingi Henare VIII i hanga te Hahi o Ingarangi, engari no mua tonu iho, no muri tata mai i nga ra o nga Apotoro i tae ai te Rongo Pai ki Ingarangi;

kahore te Hahi o Ingarangi i puta mai i roto o te Hahi o Roma engari ko te Hahi o Roma i Ingarangi i puta mai i roto o te Hahi o Ingarangi. Ko te tikanga a Roma he whakakotahi i te Hahi