HE KUPU WHAKAMARAMA.

NAMA 130.

GISBORNE.

"He ao te rangi ka uhia He huruhuru te manu ka rere."

HANUERE 1909.

tona ingoa

"Kui! Kui! Whitiwhitiora."

O TATOU MINITA.

He tangata ano pea kahore ano kia mohio ki te tino tikanga o te mahi a te minita o te Hahi—ki te nui o tana mahi, ki ona pai- nga ki te iwi nui, ki nga mate ranei o te iwi ina kore he minita hei tohutohu, hei arahi, hei hapai i nga whakaaro o te tangata, o te iwi kia tautotoro tonu ki te pai. Tenei kei te uma o Te Pipiwharauroa e mau ana te kupu a te- tahi tangata Maori, he tangata kua rangona ano tona ingoa, i mea ai tera ko te painga o nga minita kei a ratou ano. He kupu pohehe tenei ki ta matou whakaaro, he kupu i taka i runga i te whakaaro kuare ki te ahua o ta te mi- nita mahi. Ko te tino tikanga o te kupu a tenei tangata e penei ana i mahi ai te minita he hiahia ki te moni, na tona utu. Ko nga tangata e hohoro ana ki te whakapuaki i enei tu kupu whakahe, tawai mo nga minita, ko nga tangata puha- ehae i runga i te ahua o nga hahi a ko unga tangata hoki kahore rawa nei e makere noa te hereni hei tautoko i nga mahi a te Hahi—ko nga tanga- ta hoki e awhina tonu ana i te Hahi kahore e amuamu. E tika ana ano pea te kupu a tenei tangata mo nga minita mangere otira ko te nuinga o nga minita Maori he nui ke atu i to ratou oranga, ko nga taitamariki kua whakapangia nei he nui ke atu te utu mo ratou me i kore ana

ratou i tu hei minita. He maha nga tau e £60 ano te whangai mo te minita i te tau. He mahi rangatira, he mahi tapu te mahi minita otira ko te oranga e £60 i te tau, ko te utu te- na o te tangata noa iho nei kahore nei i tae ki te kura, ko te utu o te pononga, iti iho i te utu o te kai-mahi rori. E mohio ana tatou katoa he utu iti rawa te 5 hereni mo te tangata i te ra, otira he utu nui ke atu tena i te utu o nga minita. Mehemea e u tonu aua te mahi a te tangata kuare rawa e hanga noa iho te taea e ia o te £100 i te tau, otira ahakoa pehea te mahi a te minita ki te karakia, ki te tirotiro, ki te haere, kotahi ano tona utu e £70. Ka wha- katupu hipi te tangata, ka piki ana hipi, ka nui te utu o te huruhuru, ka nui hoki te moni i a ia ka nui te hua o te whenua ka hua hoki te moni, tena ko te minita po Tangaroa, po kore- kore ranei, rite tonu, ko taua £70 ano. Kei te haere mai te ra e kitea ai te iti rawa o tenei whangai mo te minita, he pai ano pea mo enei ra i te mea ehara i te tangata kareti te toko- maha o nga minita, kei te kaha tonu to ratou maoritanga, kei te ngawari tonu te utu o te kai o te kakahu i enei ra, otira kei te haere mai te ra e piki ai te utu o nga mea katoa, e kore ai e taea e te minita te noho i roto i te whare kauta i te teneti ranei, ko te tikanga hoki kia pai tonu te ahua o te whare o te minita hei tauira ki te iwi. He maha nga mea e pa ana ki te minita kahore nei e pa ana ki era atu tangata. He whare taunga manuhiri te whare o te minita, e uru ana ia ki nga mahi kohikohi moni katoa—kua kite au i te minita e pana ana i te kotahi pauna ki roto o te pereti mo • nga hui huhua a te Maori—he whakaaro hoki no etahi tangata ma nga minita nga kohi rarahi, kahore enei tangata e mohio ki te tauria e ratou nga moni katoa e puta mai ana ki a ratou i te tau he nui he ake i te £60 i te £70 ranei a te minita. I rongo matou ki etahi tangata e mea