HE KUPU WHAKAMARAMA. NAMA 136. GISBORNE. " He ao te rangi ka uhia, He huruhuru te manu ka rere.' HURAE 1909.

"KUI! KUI! WHITIWHITIORA."

TE PIHOPA O WAIAPU. NO te 30 o na ra o Hune nei i mutu ai te tu o te Wiremu Renata i te Pihopa- tanga o Waiapu. Ko te take i mutu ai tana mahi na te mea kua kumatutia ia, kua kore e taea e ia te haere nga wahi tawhiti o tona pihopatanga. I te 13 o nga ra o tenei marama ka tu he po poroporoaki ma nga pakeha o Turanga ki te Pihopa. I te whaikorero a Rawiri Karaha i taua po i mea ia kia karangatia ano hoki e nga Maori tetahi ra ma ratou hei poroporakitanga hoki ma ratou ki te Pihopa. I nga kupu whakahoki a te Pihopa i whakamihi ia ki te kupu a Rawiri, a i mea ia ki te tohungia ia e te Atua, me waiho taua ra mo te Raumati, mo te wa pai mona mo te kaumatua ki te haere. E tino whakamihi ana matou ki te whakaaro o Rawiri, he tika hoki. He mea tino tika kia poroporoaki nga Maori ki tenei kauma.- tua. mo ana mahi pai ki te iwi Maori, mai i tona tamarikitanga tae noa mai ki tenei ra. Ahakoa kaore i tae nga Maori ki te tunga i tumanakotia e ia, ko te mea nui ke ko te pai o te tumanako o tona ngakau mo te iwi. Kua kaumatuatia ia ki roto i te mahi. I nga ra o mua i kite ia i te nui o te whakapono o te iwi, i kite ia i te pai o te noho me te mahi a te iwi i runga i te rangimarie. I mohio ia ki te pai o tenei whakapono, no te mea i kite ano hoki ia i te noho kino o te iwi i nga whawhai o mua. Ko ona hoa kua ngaro ki te po, he toko iti rawa e ora nei. Ko tona ahua he oha na te iwi kua ngaro, ko te take tenei i tika ai kia poroporaki- tia ia. Oa korero o te whakapono o te iwi Maori mai i te timatanga tae mai ki tenei ra i pau tonu ki roto i te oranga o tenei kaumatua. No te 22 o Hurae 1829 ia i whanau ai, a no taua tau ano ka iriiria ratou ko na tamariki tokowha a Rawiri Taiwhanga. Ko nga tamariki Maori tua- tahi tonu ki te irira. No te tau 1840 ka nuku mai tona papa (a Wiremu Parata) ki Turanga. No te tau 1848 ka haere Id Ingarani ki te whakatutuki i tana kura. No te mutunga o tana kura ka whakapangia ia hei Rikona i te tau 1853 Kaore i roa i muri iho ka hoki mai ki Niu Tireni, i mahi tonu ia i raro i tona matua i Turanga. No te tau 1859 ka whakatupua tona matua hei Pihopa tuatahi mo Waiapu. Ko te kainga noho o te Pihopa ko Waerenga-a-hika, ko te tunga hoki tera o te mihana me te kura a te Pihopa. No te putanga o te whawhai a te Hauhau i Waerenga-a-hika, ka heke mai te Pihopa i reira noho rawa atu i Nepia, ko te tama, ara ko te Pihopa nei, i noho ki te taone o Turanga. E tu nei ano tana kura i Te Rau- kahikatea inaianei, no taua wa mai ano. No te tau 1876 ka mutu te tu pihopa o tona papa, he kaumatua ano te take. I tono te Hinota ki a ia kia tu hei Pihopa i taua wa, kore ana ia i whakaae. No te tau rawa 1894 no te haerenga o Pihopa Tuari hei Mihinare ki Pahia, katahi ano ia ka whakaae kia meinga hei Pihopa.