HE KUPU WHAKAMARAMA.

NAMA 144 GISBORNE. APERIRA 1910.

" He ao te rangi ka uhia. He huruhuru te manu ka rere."

"KUI! KUI! WHITIWHITIORA."

ME RUHI ME MAHI RANEI?

KUA maha a matou kupu whakahau i te iwi Maori kia ana nui ki te ahuwhenua ara ki te whakatupu rawa i runa i o ratou whenua, e tango ana matou i o matou potae ki

na tanata katoa e ahuwhenua ana e tohutohu ana ranei i te iwi kia ngakia nga whenua. Tena

koe, e hoa te kai-whakaora o te iwi. Kia kaha, kia u, kia manawanui. Kaua e whakarongo ki nga kupu tangi-reka a te tangata mangere, kaua e hae to ngakau ki te tangata e tango reti ana. Nona enei ra kei te haere mai ou—e kore e takitaro. Ko to matou hiahia he whai kupu mo etahi reta kua taia ki Te Pipwharauroa, tuatahi na Popata Pariohe o Te Araroa, tua- rua na " Te Rito-o-te-rangi." I mea a Popata he mea pai ki tana whakaaro te nihi i nga whenua ki te pakeha kia kai ai nga kaumatua he rua- rua hoki o ratou ra, he kore hoki e taea e te Maori te whakapai o ratou whenua, he tekau eka pea te kaha o te tangata i te tau kotahi. He whakahe ta " Te Rito-o-te-rangi" mo te tangi rua o nga kupu a Popata i roto i nga rongo ahu- whenua o Ngatiporou, he tono hoki ki a Popata kia hoatu nga whenua ki etahi ki nga mea e hihiko ana te ngakau. Kahore o matou miharo ki te whakaaro o Popata ehara hoki i te mea kei a ia anake tenei whakaaro, he tokomaha nga tangata o te takiwa o Popata ara o Te Araroa e u ana

te whakaaro penei. Inahoki kei runga tonu a wharekahika o te pura e tarewa ana kua oti noa atu te roherohe mo te pakeha ahakoa he tokomaha ano nga taitamariki Maori e hiahia ana ki wharekahika. Kaore he he o te whaka- aro o Popata ki te riihi i ona whenua mehemea kua puta tona kaha ki te ngaki i etahi wahi, ko te toenga ku te wahi kahore e taea e ra me riihi ki etahi ano u ratou ma te kore Maori e hia- hia ka tuku ai ki te pakeha. Tena koa kaore ano pea ia a Popata kia whakaputa i tona kaha. Kua taea e etahi Mauri te whakapai o ratou na whenua i runga i te kaha tinana. Kei te roro tonu o te whare o Popata a Ahirau ngakia na e Paratene raua ko Renata i runga i te kaha tinana. Na te kaha tinana tonu o Henare Pereto ka oti tona kainga a Taumata-o-manu. Ka oti nga pari o Te Marangairoa i a Peta Marikena ratou ko ona taina, ehara i te moni. Ka marake a roto o Te Pakihi i a Panikena —ehara i te moni. Na konei matou i pohehe ai ki te kupu a Popata kaore e taea e te Maori te whakapai ona whenua. He tokomaha ke atu ratou ko ona taina i a Panikena raua ko tana tamaiti ka tata nei ki te wha rau eka to raua

na whenua kua oti.

Ki to matou whakaaro e rua nga take i ngakau nui ai etahi tangata ki te nihi whenua. Tuatahi he kaha-kore ara he mangere. Kei te mohio tonu ratou he mea pai rawa atu te whiwhi ki te hipi ki te kau, ki te hoiho i runga ake i tona whenua—he whiwhi ki te moni he tu rangatira hoki no te tangata mahi paamu otira he mahinga